رویکرد معاونت پرستاری در پوشش همگانی سلامت

به گزارش بهداشت نیوز، دکتر عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت- تغییرات جمعیتی و الگوی بیماری ها از یک سو و نیازهای متفاوت و فزاینده مردم در سال های اخیر از سوی دیگر، سیاستگذاران سلامت در دنیا را به تلاش جهت یافتن راهبردهای مؤثر و کارا جهت مدیریت این تغییرات واداشته؛ بدیهی است پاسخ به این نیازها به عنوان هدف اصلی نظام سلامت کشور و به تبع آن معاونت پرستاری، مستلزم به روزکردن مستمر اقدامات جهت ارایه خدمات با کیفیت و ایمن، با کمترین هزینه، جامع و در دسترس می باشد که اساسا، ارکان مفهوم پوشش همگانی سلامت را تشکیل می دهد.

بر این اساس و در راستای سه اولویت پیشگیری بر درمان، مناطق روستایی و محروم بر مناطق شهری و خدمات سرپایی بر خدمات بستری، در سال 1363 نظام شبکه تصویب گردید که هم اکنون، در سه سطح شهرستان، استان و کشور، خدمات بهداشتی را بر پایه اصول کلی سطح‌بندی و ادغام خدمات، ارایه خدمات از طریق نظام ارجاع، سهولت دسترسی جغرافیایی و جلب مشارکت مردم ارایه می دهد. این نظام به عنوان یکی از نظام های مترقی و پیشرو، خدمات ارزشمندی را تا به امروز در سراسر کشور ارایه داده که به دلیل جامعیت خدمات از یک سو و گستردگی جغرافیایی از سوی دیگر، ظرفیت پاسخگویی به غالب نیازهای در حال تغییر جامعه را داراست. از آن جا که انعطاف پذیری در شیوه های ارایه خدمات و توان ایجاد تغییرات متناسب با نیازها، از عوامل تاثیرگذار بر تاب آوری نظام های سلامت تلقی می شود، تدوین "سند تقویت نظام شبکه بهداشتی و درمانی کشور" در دستور کار مبادی ذیربط قرار گرفته که پرداختن به مواردی نظیر مدیریت بیماری های غیرواگیر و راهبردهایی نظیر توسعه مراقبت‌های مبتنی بر برنامه پزشک خانواده، بهره‌گیری از بسته‌های خدمتی و استفاده از امکانات و همکاری بین‌بخشی از مهم ترین اجزای آن است.

در راستای تحقق اهداف و با تاکید بر تقدم پیشگیری و اهمیت خدمات مبتنی بر جامعه و همکاری بین بخشی، صراحتا در ماده 74 بند ث تبصره 2 قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تصریح گردیده که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است در اجرای "نظام خدمات جامع و همگانی سلامت" با اولویت بهداشت و پیشگیری بر درمان و مبتنی بر مراقبت های اولیه سلامت، با محوریت نظام ارجاع و پزشک خانواده با بکارگیری پزشکان عمومی و گروه پرستاری در ارایه مراقبت های پرستاری در سطح جامعه و منزل اقدام نماید. 

پیرو همین تکلیف، با تشکیل کمیته ملی پیشگیری و مدیریت بیماری های غیر واگیر با هدف اصلی کاهش میزان مرگ ناشی از ابتلا به بیماری های غیرواگیر در ستاد وزارت متبوع، مسؤولیت کار گروه آموزش، پیشگیری و کنترل بیماری های غیرواگیر به معاون پرستاری واگذار گردید و این مهم در برنامه عملیاتی معاونت پرستاری در عرصه های مختلف گنجانده شد.

لذا بر اساس اسناد بالا دستی، ارایه خدمات پرستاری مبتنی بر جامعه در تمام سطوح پیشگیری به عنوان یک فلسفه مورد توافق همه ارایه دهندگان مراقبت و در قالب همکاری با برنامه پزشکی خانواده و نظام شبکه از تکالیف محوله به این معاونت  تلقی    می گردد که از جمله آن ها، ضرورت توانمند سازی بیمار و پیگیری او پس از ترخیص از بیمارستان و تداوم درمان در منزل است.

آموزش و پیگیری بیماران بستری در بیمارستان به ویژه بیماران مبتلا به بیماری های مزمن و صعب العلاج، نیاز درک شده توسط بیماران و ارایه دهندگان خدمات سلامت بوده و از وظایف ذاتی پرستاران تلقی می شود. این بیماران به دلایل مختلف نظیر کمبود سواد سلامت، نارسایی تیم پیگیری پس از ترخیص و کمبود دانش و آگاهی، مشکلات متعددی را تجربه می کنند که عدم تبعیت از درمان یکی از عمده ترین آن ها است که پس از واگذاری تولیت آموزش به بیمار به معاونت پرستاری در سال 1397، فعالیت های مربوطه در قالب واحدهای پراکنده در مراکز درمانی شکل گرفت. همچنین در سال 1399 دستورالعمل "طرح پرستار پیگیر" با هدف بهینه سازی برنامه پیگیری بیماران پس از ترخیص در بیمارستان های منتخب در قالب طرح پایلوت ابلاغ گردید. با پایان طرح پایلوت در سال 1400 و تحلیل شاخص های اثربخشی برنامه مقرر گردید به منظور یکپارچه سازی خدمات آموزشی و پیگیری در مراکز درمانی، هر دوی این فعالیت های پرستاری در قالب "واحد آموزش و پیگیری بیمار" ادغام گردد.

خدمات مذکور رایگان بوده و در قالب شرح وظایف پرستاران، با هدف دستیابی به تکالیف این معاونت در راستای آموزش، پیشگیری و کنترل بیماری های غیرواگیر تنظیم گردیده است. پر واضح است که اجتناب از فعالیت های موازی و تداخل وظایف به منظور جلوگیری از هدررفت و تضییع منابع، از اصول اولیه ارایه خدمات بوده و ضروری است تا هر حوزه، مبتنی بر اهداف، رسالت، ماموریت و شرح وظایف و در تعامل با سایر حوزه ها در قالب همکاری بین بخشی، اقدامات خود را به انجام برساند. در این راستا، به منظور افزایش دسترسی همگانی بیماران به این خدمات، با عنایت به گستردگی نظام شبکه، طی جلسات و مکاتبات انجام شده با دفتر بیماری های غیر واگیر معاونت بهداشت، این معاونت درصدد است تا با ایجاد یک شبکه ارتباطی میان مراکز بهداشتی و مراکز درمانی و بیمارستانی، پیگیری بیماران را بعد از تثبیت وضعیت آن ها در منزل و حصول اطمینان از دانش کافی آنها جهت خود مراقبتی، به مراکز بهداشتی بسپارد.

نظر به وجود هدف مشترک ارتقای وضعیت سلامت مردم به عنوان برآیند نهایی و اصلی ارایه خدمات در کلیه سطوح در حوزه های مختلف، به نظر می رسد شناسایی نیازهای افراد و گروه ها به ویژه اقشار آسیب پذیر، احصای مراقبت های بر زمین مانده و تعیین فرآیندهای مشخص جهت پاسخ به این نیازها، توسط کلیه معاونت های وزارت متبوع ضروری است. سلامت، یکی از حقوق اولیه همه انسان ها تلقی شده و رسیدگی به دغدغه های مردم در امر سلامت، وظیفه و مسؤولیت اصلی وزارت متبوع تلقی می شود. لذا تلاش در جهت کاوش نیازهای پاسخ داده نشده آن ها و برنامه ریزی و اجرای مداخلات به منظور مرتفع ساختن این نیازها در قالب تکالیف قانونی، شرح وظایف و حدود اختیارات معاونت پرستاری، در راس اهداف این معاونت بوده تا در تعامل با سایر حوزه ها، برنامه های مرتبط در اسرع وقت عملیاتی شود.