اشاره: کسی که حرمت پدر و مادر خود را حفظ نکند، هر اندازه در دنیا تلاش کند، عرق بریزد تا مالی جمع کند و یا بندگی خدا را انجام دهد، خیری در عمرش نخواهد بود؛ نه برکتی به مال و دارایی‌اش اضافه می‌شود و نه بعد از مرگش می‌تواند چشم امیدی به کارهای خیر و خوب خودش داشته باشد. گویا بی‌ادبی نسبت به پدر و مادر، آتشی است که همه خیرات و تلاش‌های دنیایی و معنوی ما را می‌سوزاند و از بین می‌برد.
به گزارش بهداشت نیوز، در گفت‌وگویی که با دکتر فاطمه سلمیانی، پژوهشگر و کارشناس سبک زندگی اسلامی، انجام شده به بررسی یکی از واجبات دینی پرداخته ایم که هم‌ردیف شرک به خدای یکتا و قتل انسان مؤمن عنوان شده است.
صمیمیت یا بی‌احترامی؟!
در خانواده‌های ایرانی، معمولاً میان والدین و فرزندان صمیمیتی وجود دارد که نمی‌توان آن را انکار کرد. اما گاهی فرزندان دچار خطا می‌شوند و این صمیمیت‌ها را به بی‌احترامی نسبت به پدر و مادر خود می‌کشانند. می‌خواهیم بدانیم چه مرزی میان صمیمی بودن والدین با فرزندان و حفظ حرمت والدین وجود دارد؟
هر فرزندی در هر سن و موقعیتی که باشد، با پدر و مادر خود در ارتباط است. حتی اگر سن و سالی هم از او گذشته باشد، باز هم یا به طور مداوم خدمتشان را می‌کند و یا هر از گاهی سراغی از والدین خود می‌گیرد و سری به آن‌ها می‌زند.
اما نکته‌ای که باید در هر نوع ارتباطی با والدین مورد توجه قرار بگیرد این است که صمیمیت دلیلی برای بی‌ادبی و بی‌احترامی به آن‌ها نشود. چراکه گاهی افرادی دیده می‌شوند که با پدر و مادر خود طوری صحبت و برخورد می‌کنند که با خواهر و برادرشان ارتباط دارند. در همین مورد در کتاب الترغیب و الترهیب نوشته شده که پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در نامه‌ای به اهل یمن نوشتند که: «بزرگترین گناهان کبیره نزد خداوند در روز قیامت، شرک ورزیدن به خداست و به ناحق کشتن انسان مؤمن و نافرمانی (و بی‌احترامی) پدر و مادر.»
علاوه بر این، بی‌احترامی به پدر و مادر موجب محرومیت از بهشت می‌شود به طوری که شخص حتی بوی بهشت را هم احساس نمی‌کند. چراکه پیامبر خدا صلوات الله علیه و آله فرموده‌اند که: «وارد بهشت نمی‌شود کسی که شراب می‌سازد و کسی که دائم‌الخمر است و کسی که نافرمانی و بی‌احترامی پدر و مادرش را کند.»
اما چرا احساس راحتی با پدر و مادر به هتک حرمت آن‌ها می‌انجامد؟
بعضی از افراد عادت کرده‌اند که هنگام صحبت با پدر و مادر آن‌قدر احساس راحتی کنند که از بی‌ادبی و بی‌احترامی هم ابایی نداشته باشند. شاید این گروه از افراد گمان کنند که وقتی با پدر و مادر خود احساس راحتی می‌کنند، دیگر عادی است که گاهی در قالب شوخی یا جدی به آن‌ها بی‌احترامی کنند و حکم گناه را ندارد.
با این وجود، آیا این نوع رفتار با پدر و مادر هم گناه به حساب می‌آید؟
بله. باید دانست که توهین و بی‌حرمتی نسبت به والدین چه از روی شوخی و مزاح باشد و چه به طور جدی باشد، در هر صورت گناه کبیره‌ای است که برای شخص نوشته می‌شود.
«اُف» هم نگو
یک عبارت دو حرفی است. خیلی ساده است اما باری از معنا و توهین به همراه دارد. در کتاب بحارالانوار نوشته شده که امام جعفر صادق علیه‌السلام مسلمانان را از به کار بردن همین عبارت دو حرفی «اُف» در مقابل پدر و مادر نهی فرموده و تأکید کرده‌اند که: «کمترین بی‌احترامی به پدر و مادر اُف گفتن است و اگر خداوند عزوجل چیزی کمتر از آن سراغ داشت، بی‌گمان از آن نهی می‌کرد.»
اصولاً چرا اُف گفتن به پدر یا مادر این اندازه مهم است؟
خدای متعال در آیه 23 از سوره مبارکه اسراء می‌فرماید: «وَ قَضَى رَبُّک أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیاهُ وَ بِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا إِمَّا یبْلُغَنَّ عِندَک الْکبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَ لاَ تَنْهَرْهُمَا وَ قُل لَّهُمَا قَوْلاً کرِیمًا؛ و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید! و به پدر و مادر نیکى کنید! هرگاه یکى از آن دو، یا هر دوى آن‌ها، نزد تو به سن پیرى رسند، کمترین اهانتى به آن‌ها روا مدار! و بر آن‌ها فریاد مزن! و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آن‌ها بگو.»
دقت کنید که در این آیه شریفه، ابتدا خداوند درباره پرستش خدای یکتا دستور می‌دهد و سپس بلافاصله درباره والدین توصیه می‌فرماید که احترام آن‌ها را نگه داریم، آن هم به اندازه‌ای که در برابر دستور یا سخن یا رفتار آن‌ها، حتی اُف هم نگوییم. به این معنا که حتی این اندازه هم احساس ناراحتی نداشته باشیم و دل آن‌ها را با این کلام نرنجانیم.
در ادامه، در آیه 24 می‌فرماید: «وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کمَا رَبَّیانِی صَغِیرًا؛ و بال‌های تواضع خویش را از محبت و لطف در برابر آنان فرود آر! و بگو: پروردگارا! همانگونه که آن‌ها مرا در کوچکى تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده.»
پس هر کسی باید به یاد داشته باشد که سر هر مسئله کوچک و یا بزرگی در برابر والدین خود قیل و قال راه نیندازد و سروصدا نکند.
آیا می‌توان از این آیه شریفه، صبور بودن در برابر والدین را برداشت کرد؟
یکی از نکات این آیه، صبور بودن در مقابل پدر و مادر است. جالب اینکه اهمیت صبور بودن و احترام گذاشتن به خواسته و اراده والدین تا اندازه‌ای است که در روایت دیگری به نقل از امام صادق علیه‌السلام آمده که آن حضرت فرموده‌اند که: «اگر پدر و مادرت در هنگام سالخوردگی، تو را دل‌تنگ و آزرده ساختند، به آنان چیزی نگو و اگر تو را زدند با آن‌ها پرخاش مکن.»
این روایت نشان می‌دهد که حتی اگر والدین اقدام به تنبیه عملی کردند هم نباید در مقابل آن‌ها پرخاش کنیم. البته این نکته به مفهوم جواز والدین نسبت به تنبیه بدنی فرزندان نیست، ولی اگر چنین اتفاقی به صورت ناخواسته روی داد فرزند وظیفه دارد در برابر آن‌ها صبور بوده و جوانب ادب را حفظ کند.در این روایت به دوران پیری و کهن‌سالی والدین هم اشاره شده است.
همین طور است. بر اساس این روایت، بردباری و مطیع بودن در مقابل پدر و مادر در دوران پیری و سالخوردگی آن‌ها نقش پررنگ‌تری به خود می‌گیرد. هرچند که هر انسانی وظیفه دارد در تمام دوران زندگی خود مطیع امر والدین باشد و به آن‌ها بی‌احترامی نکند، اما این موضوع در دوران کهن‌سالی والدین اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
با این توضیحات، آیا درست است این برداشت را کنیم که در هر شرایطی واجب است که رعایت حق والدین را کنیم؟
بله. سعادت و خوشبختی چیزی نیست که آن طرف کوه قاف پنهان شده باشد و هر کسی برای رسیدن به آن ناگزیر باشد سیر آفاق کند یا شهپر سیمرغ داشته باشد. یک مسیر ساده و در دسترس برای رسیدن به سعادت وجود دارد، اینکه هر فرزندی، چه خردسال و چه بزرگ‌سال، چه دختر و چه پسر، مطیع امر پدر و مادر باشد و در هر شرایطی، به‌جز مورد گناه، خواست آن‌ها را بر خواست خودش مقدم بدارد.
در بخش حکمت‌های کتاب شریف نهج‌البلاغه نوشته شده که امام علی علیه‌السلام فرموده‌اند: «فرزند را بر پدر حقی است و پدر را بر فرزند حقی است. حق پدر بر فرزند این است که به جز در معصیت خدا، در هر امری از او اطاعت کند.»
در کتاب تحف العقول هم آمده که امام جعفر صادق علیه‌السلام اطاعت و احترام گذاشتن به والدین را بر هر فرزندی واجب دانسته‌اند: «بر فرزند واجب است که سه چیز را در حق پدر و مادرش رعایت کند: اینکه در همه حال سپاسگزار آنان باشد، در هر چه به او امر و نهی می‌کنند - به جز در معصیت خدا- اطاعتشان کند و در نهان و آشکار خیرخواه آن‌ها باشد.» بنابراین بی‌احترامی به خواسته پدر و مادر و سرکشی از دستور آن‌ها گناهی محسوب می‌شود که دنیا و آخرت انسان را نابود می‌کند.
معمولاً افراد از بی‌احترامی نسبت به والدین، این تعبیر را می‌کنند که نباید در حرف و کلام خود به آن‌ها جسارتی کنند. آیا بی‌احترامی به کلام محدود می‌شود و یا دامنه وسیع‌تری دارد؟
بی‌احترامی و هتک حرمت پدر و مادر فقط به این نیست که کلامی از دهان فرزند بیرون بیاید که موجب رنجش والدین شود. هر نوع گله و شکایت، بدرفتاری، داد و بیداد، خودخواهی و هر برخورد ناشایست دیگری که به طور مستقیم والدین را ناراحت کند و یا موجب شود که شخص دیگری برای پدر و مادر او عذابی از خدا بخواهد، هم نمونه‌هایی از بی‌احترامی به والدین و گناه کبیره محسوب می‌شود.
به عنوان مثال اگر اوضاع زندگی کمی سخت شود و پدر و مادری نتوانند نیازهای فرزند خود را برآورده کنند، همین که فرزند بنا را بر گله و شکایت بگذارد که باعث شود والدین احساس سرشکستگی و خجالت کنند، درواقع حرمت آن‌ها را شکسته است.
گاهی گفته می‌شود که ادب را به‌خصوص نسبت به مادران حفظ کنید. آیا در روایت‌ها هم به این موضوع اشاره‌ای شده است؟
بدرفتاری در برابر مادر، عذاب سخت‌تری در دنیا و آخرت به همراه دارد. به این دلیل که از روایت‌ها مشخص می‌شود که خداوند متعال در مورد احترام به مادر بیشتر حساسیت دارد. این نکته هم در کتاب کافی به نقل از امام صادق علیه‌السلام یادآوری شده که آن حضرت فرموده‌اند: روزی مردی به خدمت پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله رفت و عرض کرد: «ای رسول خدا! به چه کسی نیکی کنم؟» پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «به مادرت.» مرد پرسید: «سپس به چه کسی؟» فرمودند: «به مادرت.» مرد پرسید: «بعد از او به چه کسی؟» فرمودند: «به مادرت.» مرد پرسید: «سپس چه کسی؟» فرمودند: «به پدرت.»
از این روایت، محبت کردن به مادران مشخص می‌شود. اما در برابر حرمت پدر، چه نکات مهمی وجود دارد که باید رعایت کنیم؟
از طرف دیگر، یکی از انواع بی‌حرمتی نسبت به پدر این است که فرزند از زحمات پدرش تشکر و قدردانی نکند. حتی اگر فرزندی با گفتن چند کلمه ساده از پدر خود تشکر کند، به این معناست که احترام او را نگه داشته است. اما اگر اصلاً به روی خودش نیاورد که پدر به گردن او حق دارد و تشکری در قبال زحماتش انجام ندهد، مانند این است که خدمت به خود را وظیفه پدر دانسته و این نهایت بی‌ادبی و هتک حرمت جایگاه پدری است.
در کتاب تحف العقول نوشته شده که امام سجاد علیه‌السلام درباره اهمیت جایگاه پدر فرموده‌اند که: «حق پدرت را باید بدانی، چراکه او ریشه تو است و تو شاخه او هستی. و بدان که اگر او نبود، تو نبودی. پس هر زمان در خود چیزی دیدی که خوشت آمد، بدان که از پدرت داری و خدا را سپاس بگزار و به همان اندازه شکر کن.»
با این تعبیر، حفظ حرمت و رعایت ادب در مقابل پدر و مادر در این دنیا بسیار توصیه شده است. اما آیا پس از وفات آن‌ها، باز هم حقی بر عهده فرزند خود دارند که باید رعایت شود؟انسان نه‌تنها وظیفه دارد در زمان حیات پدر و مادرش قدردان زحمات او باشد، بلکه بعد از فوتشان هم نباید از آن‌ها را از یاد ببرد. در حقیقت فراموش کردن پدر و مادر، چه در این دنیا و چه بعد از وفات آن‌ها، بی‌حرمتی نسبت به آن‌ها محسوب می‌شود.به عنوان مثال یاد کردن و فرستادن خیرات برای والدین، وظیفه‌ای است که هر انسان صالحی بر عهده دارد و گناهکار کسی است که این مسئولیت را نادیده بگیرد و در بی‌احترامی به والدین خود در عالم آخرت هم کم نگذارد.
در کتاب بحارالانوار نوشته شده که پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «آقای نیکوکاران در روز قیامت، مردی است که بعد از درگذشت پدر و مادر خود به آن‌ها نیکی کند.» همچنین آن حضرت فرموده‌اند که: «زمانی که انسان می‌میرد اعمال او هم متوقف می‌شود، مگر از سه راه: علمی که از او به جا مانده باشد و مردم از آن نفع ببرند، یا صدقه‌ای از او مانده باشد که ادامه داشته باشد و یا فرزندی صالح داشته باشد که برایش دعا کند.» بنابراین فرزند ناصالح که بعد از فوت پدر و مادر، آن‌ها را از یاد می‌برد گناهکاری است که نتیجه این هتک حرمت را در هر دو عالم خواهد دید.
بر این اساس، بی‌حرمتی نسبت به والدین چه تأثیری در زندگی ما دارد؟
در اینکه در این دنیا هر کاری، چه کار خوب و چه بد، اثر خودش را دارد شکی نیست. آن دنیا را هم که باید منتظرش باشیم و می‌دانیم که حتماً به ازای کارهای نیک خود پاداش می‌گیریم و به ازای گناهان حتماً عذاب می‌شویم.
در این میان، بی‌احترامی به پدر و مادر از آن کارهایی است که در همین زندگی، خیلی زیاد اثر دارد و نقداً حسابش می‌کنند. یعنی عذاب فرزند ناخلف و ناسپاس به صورت نقد و در همین دنیا به دست او می‌رسد تا شاید عبرتی بشود برای بقیه. در کتاب بحارالانوار نوشته شده که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «دو کار است که خداوند در همین دنیا کیفرش را می‌دهد: تجاوز به حقوق دیگران و نافرمانی والدین.»
کیفر این بی‌حرمتی‌ها چیست؟
ازجمله آثار بی‌احترامی به پدر و مادر، عمر کوتاه و روزی کم است. قانون دنیا این است که کسانی که با پدر و مادرشان بد کرده‌اند، فقیر بمانند و زودتر هم دنیا را ترک کنند. به همین دلیل است که پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «هر کسی که خوش دارد عمرش دراز شود و روزی‌اش زیاد باشد، به پدر و مادرش نیکی کند و صله‌رحم به جا بیاورد.» همچنین امام هادی علیه‌السلام هم تأکید فرموده‌اند که: «نافرمانی والدین تنگدستی در پی دارد و به ذلت می‌کشاند.»
البته هر کسی که با والدینش بدرفتاری کند، نمونه آن را رفتار را از فرزند خودش خواهد دید. درواقع دقیقاً همان طور که آن‌ها با پدر و مادرشان رفتار کرده‌اند، فرزندانشان هم با آن‌ها رفتار می‌کنند.
اثر دیگری که این رذیله به همراه دارد و بزرگترین بیچارگی محسوب می‌شود، این است که خدا از کسی که به والدینش بی‌احترامی کند، ناراضی است. این نکته مهم را هم پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرموده است که: «خشنودی خدا در خشنودی پدر است.» آن حضرت در روایت دیگری که شرح آن رد کتاب بحارالانوار نوشته شده، فرموده است: «خدا به فرزند نافرمان می‌گوید: هر کاری که می‌خواهی بکن، اما من تو را نمی‌آمرزم.»
به این ترتیب اگر کسی به پدر و مادر خود بی‌احترامی کرده و از دستور آن‌ها در موارد شرعی و مجاز سرپیچی کند، هر قدر که خدا را عبادت کند، خمس و زکات بپردازد، دست به خیر باشد، نماز بخواند و هزار حج و عمره به جا بیاورد، باز هم به دلیل سرپیچی از امر والدینش مورد آمرزش خدا قرار نمی‌گیرد و این نهایت بدبختی است. چراکه امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند: «نافرمانی والدین از گناهان کبیره است، زیرا خداوند متعال فرزند نافرمان را عصیانگر و بدبخت قرار داده است.»
بعضی از افراد به بی‌حرمتی نسبت به والدین خود عادت کرده‌اند. گویا سخن لطیفی پیدا نمی‌کنند که در حق والدین خود بگویند! راهکار درمانی برای این افراد چیست؟
علمای دین برای دور شدن از گناه کبیره بی‌احترامی به پدر و مادر راهکارهای خوبی را توصیه کرده‌اند. صبر، خویشتن‌داری، خشوع و فروتنی و عذرخواهی حتی در شرایطی که والدین مقصر باشند، ازجمله راهکارهایی است که مانع از توهین و بی‌احترامی به والدین می‌شود.
آیت‌الله‌العظمی بهجت رحمه‌الله علیه می‌فرمود که پدر ایشان تعریف کرده بود: «هر وقت پدرم من را دعوا می‌کرد، شرم می‌کردم که به چهره پدر نگاه کنم.» توجه کنید که نوع رفتار هر کسی با پدر و مادرش بر اخلاق و منش نسل بعد از او تأثیر خواهد داشت، همان طور که برخورد محترمانه پدر آیت‌الله بهجت بر نسل بعد از او مؤثر بوده و زمینه‌ساز رشد شخصیتی این مرجع بزرگ شیعه شد.
از طرف دیگر از این ماجرا به دست می‌آید که اگر کسی مورد سرزنش و شماتت والدین خود قرار گرفت لازم است که صبر و تأمل به خرج دهد و با فروتنی و خویشتن‌داری با والدین خود برخورد کند. زیرا اگر صبر و خویشتن‌داری در برابر والدین در وجود کسی نهادینه شود، جلوی هر گونه بی‌احترامی و هتک حرمت والدین گرفته خواهد شد.
آیت‌الله مجتهدی تهرانی رحمه‌الله علیه هم راهکارها و شیوه‌های خوبی برای احترام گذاشتن به والدین توصیه کرده است.
ازجمله اینکه در جلسه‌ای فرمود: «یک وقتی پدرتان اعصاب ناراحتی دارد یا مادرتان چنین شرایطی را دارد و سر شما داد می‌زند. شما برو دستش را ببوس و از او عذرخواهی کن ولو اینکه او مقصر باشد. اما شما وانمود کن که من مقصرم. بگو: ببخشید، از من بگذر. خیرات و برکاتی با این کار به شما می‌رسد.»
درواقع عذرخواهی در مواقعی که شخص در برابر والدین خود تقصیری ندارد، موجب می‌شود که مسیر هر گونه بی‌ادبی و هتک حرمت نسبت به والدین بر او بسته شود. این شخص چنان می‌تواند بر نفس خود مسلط شود که به فرموده آیت‌الله مجتهدی تهرانی، قابلیت دریافت خیرات و برکات بسیاری را خواهد داشت.
در روایت دیگری نقل شده که جوانی به از آیت‌الله فیض کاشانی دستورالعمل سلوک عرفانی خواست. آیت‌الله فیض هم برنامه چله‌نشینی را به او آموزش داد و این برنامه چند بار تکرار شد. اما جوان، نتیجه‌ای به دست نمی‌آورد!
آیت‌الله فیض که از این اتفاق متعجب بود، از جوان پرسید: «رفتارت با پدر و مادر چگونه است؟» و جوان جواب داد: «گاهی از رفتارهایشان ناراحت می‌شوم و نگاه خشم‌آلود به آن‌ها می‌کنم.» این دانشمند بزرگ شیعه از شنیدن این حرف ناراحت شده و گفت: «نگاه خشم‌آلودت به پدر و مادرت، توفیق طاعت را از تو گرفته است. زیرا یکی از حقوق والدین بر فرزند، خشوع و خضوع به آن‌ها در زمانی است که آن‌ها به تو ظلمی روا می‌دارند.» درنتیجه خضوع و فروتنی راهکار درمانی دیگری است که نه‌تنها مانع از بی‌احترامی به والدین می‌شود، بلکه مسیر طاعت را نیز هموار می‌کند.
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.