اتاق امن زلزله یعنی چه؟

به گزارش بهداشت نیوز، امسال زلزله خودش را به طور جدی‌تری به ما نشان داد و از تهران و کرمان گرفته تا استان کرمانشاه و برخی از روستاها چند بار لرزیدند. این لرزش‌ها هنوز هم ادامه دارد و هفته گذشته مجددا سرپل ذهاب با زلزله 5 ریشتری لرزید و معلوم نیست مقصد بعدی فعال شدن گسل‌ها کدام شهر باشد، اما نکته مهم این است که وقتی گسل‌ها فعال شدند دیگر زمان چاره‌جویی گذشته و پیش از آن باید فکری برای کاهش خسارات و تلفات داشته باشیم، همان‌‌طور که در کشورهای زلزله‌خیز به مرور زمان خسارات زلزله‌های سهمگین به حداقل رسیده است. با توجه به اینکه بیشتر خانه‌هایی که ساخته شده، در برابر زلزله مقاوم نیستند، تنها راه باقی‌مانده برای مقاوم کردن خانه‌ها استفاده از اتاق امن است. اتاق امن سازه‌ای است که طرح آن نزدیک به 27 سال پیش توسط یک مخترع ایرانی مطرح شد و از آن زمان تاکنون با وجود تاییدیه‌های فراوان از نهادهای مختلف، مسکوت مانده و مورد بی‌مهری‌های زیادی قرار گرفته است. با این حال، این هفته ما  با فرزاد سلیمی، مخترع اتاق امن، درباره جزییات آن طرح گفت‌وگو کردیم.

: آقای سلیمی! ابتدا برایمان بگویید چگونه به فکر طراحی اتاق امن افتادید؟
من اهل لاهیجانم و پدر و مادرم اصالتا اهل رودبار هستند. در سال 69 در زلزله رودبار، من حدود 75 نفر از نزدیکان و اقوام نزدیکم را از دست دادم. این اتفاق بسیار برایم دردناک بود زیرا خودمان بیشتر کشته‌شده‌ها را پیدا و دفن کردیم و شهر و کوچه‌هایش بعد از زلزله، انگار به بیابانی پر از تپه‌های خاکی تبدیل شده بود و دیگر اثری از تپه‌های قدیمی که ما در آنجا زندگی می‌کردیم، نبود. خیلی دلم می‌خواست در مورد زلزله کاری کنم چون من کنار شغل‌های فرهنگی که داشتم، مخترع هم بودم و تاکنون نزدیک به 200 اختراع داشته‌ام. در سال 81 ایده اتاق امن به نظرم رسید و اوایل سال 82 آن را تکمیل کردم و به همه ارگان‌ها و نهادهایی که با زلزله مرتبط بودند مانند پژوهشگاه زلزله و بنیاد مسکن ستاد مدیریت بحران بردم که البته همگی آن را تایید کردند.

: آیا در کشورهای دیگر که در امر پیشگیری از خسارات زلزله، سال‌ها کار کرده‌اند نیز طرح اتاق امن وجود دارد یا شما خودتان مجری اصلی آن بوده‌اید؟
کشورهای دیگر مثل آمریکا، ژاپن، مکزیک، کره جنوبی و ترکیه نیز اتاق امن دارند، ولی من در بررسی‌هایی که در این زمینه انجام دادم، مطلع شدم همه آنها بعد از سال 85 بحث اتاق امن را مطرح کرده‌اند. حالا نمی‌دانم این ایده را از من شنیده‌اند یا از افراد و مسوولانی که در سمینارها و کنفرانس‌ها در خارج از کشور شرکت کرده بودند. البته اتاق امن در آمریکا برای مقابله با گردباد و توفان بیشتر استفاده می‌شود و دولت آمریکا 70 درصد یارانه برای نصب اتاق امن به مردم می‌دهد. در ژاپن خانه‌ها چوبی است و بیشتر اتاق‌های امن چوبی هستند، اما متاسفانه در کشور ما هنوز از این طرح حمایت نشده، در حالی که جنبه حیاتی دارد و می‌تواند از تلفات زلزله پیشگیری کند. من از مسوولان خواهش می‌کنم به این موضوع توجه کرده و به طور اورژانسی به آن رسیدگی کنند، حتی اگر دولت خودش نمی‌تواند کاری کند، حداقل تبلیغاتی انجام دهد تا مردم خودشان آن را در خانه‌هایشان نصب کنند.

: اتاق امن چه ویژگی‌ای دارد که در مقایسه با سایر طرح‌ها در دنیا مطرح شده است؟
هیچ کدام از طرح‌هایی که برای زلزله یا سایر بلایای طبیعی مطرح شده، عمومیت ندارند و برای افراد خاص یا مکان‌های خاصی تعبیه شده‌اند و این قضیه نه‌تنها در ایران، بلکه در دنیا مطرح است. تنها طرحی که برای همه مردم هم ساده و قابل‌فهم است و هم با هزینه کم و سریع نصب می‌شود، اتاق امن است. طرح‌های خوب دیگری نیز وجود دارد مثل تختخواب ضدزلزله که خیلی پیشرفته است و قیمت بالایی دارد (بین 300 تا 400 میلیون تومان)، البته تختخواب‌های ارزان‌تری هم اختراع شده، ولی چند تا از این تختخواب‌ها باید در منزل برای همه اعضای خانواده داشته باشیم؟! طرح دیگر، ساختمان هیدرولیکی لرزان است که چند میلیاردتومان هزینه دارد و برای خانه‌های روستایی کاربرد ندارد و برای بافت‌های فرسوده خوب نیست. من اوایل سال 82 طرح اتاق امن را به همه نهادها ارائه کردم و اگر اهمیت می‌دادند (با وجود تاییدیه‌های ارگان‌های مرتبط با زلزله)، دیگر 40 هزار کشته در زلزله بم نداشتیم.

: جنس اتاق امن از چیست و چطور باید نصب شود؟
اتاق امن از آهن و تیرآهن تشکیل شده و از دو طریق؛ جوش یا پیچ و مهره نصب می‌شود. برخی تصور می‌کنند شبیه گاوصندوق است، در حالی که باید بگویم اصلا مثل گاوصندوق نیست و یک وسیله بدون در و پیکر است چون باید فضایی باشد که افراد بتوانند به راحتی داخل آن بروند یا در مواقع لزوم از آن بیرون بیایند. حتی در فضای دیوار که 10 سانتی‌متر قطر دارد، می‌توانید کمدی نصب کنید و وسایل مورد نیازتان را در آنجا بگذارید. وسایلی مثل کمک‌های اولیه و خوراکی‌هایی مانند کنسرو تا افراد در مواقع بحران از آن استفاده کنند. نکته بعدی در مورد اتاق امن این است که فضای زیادی را در خانه نمی‌گیرد. یک باریکه از دیوار و مانند گوشت اضافه‌ای روی دیوار می‌آید؛ یعنی مانند کمد نیست که فضای زیادی اشغال کند.

: این اتاق چند نفر گنجایش دارد؟
من به شورای شهر پیشنهاد دادم کارگروهی تشکیل دهند تا در مورد این طرح در طبقات و سازه‌های مختلف برای مردم توضیح دهند و مردم نیز جوشکار بیاورند و نقشه اتاق امن را به او بدهند تا آن را درست کند. در کل،‌ یک اتاق 2 در 2 می‌توان در خانه نصب کرد، ولی پیشنهاد من اتاق امن 6 متری است. البته در یک اتاق امن 4 متری، 6 نفر به طور نشسته جا می‌شوند.

: سوال مهم این است که مردم چطور می‌توانند اتاق امن تهیه کنند؟
برخی شرکت‌های خصوصی اتاق امن تولید می‌کنند، ولی من استحکامی که لازم است را در آنها ندیدم. بنابراین مردم می‌توانند با این شرکت‌ها تماس بگیرند و استحکام مورد نظر خود را بخواهند یا با یک جوشکار تماس بگیرند تا برایشان این سازه را نصب کند. البته مدل‌های پیچ و مهره‌ای آن هم هست که روی آن گچبری می‌شود تا دیده نشود و فضای خانه را نازیبا نکند. به نظر من باید این فرهنگ بین مردم جا بیفتد که وقتی مهمان به خانه‌شان می‌آید به هم بگویند اتاق امن شما کجاست؟!

: بهتر است برویم سراغ قیمت این سازه. این‌‌طور که مشخص است و با صحبت‌هایی که شما کردید فعلا مردم باید شخصا برای تهیه اتاق امن اقدام کنند چون این طرح هنوز در برنامه‌های ملی جایگاهی ندارد. برایمان بگویید نصب اتاق امن چقدر هزینه دارد؟
نصب اتاق امن بین 2 تا 4 میلیون هزینه دارد. اگر یک اتاق امن 2 در 2 نصب کنید، 2 میلیون هزینه دارد و اتاق امن 6 متری حدود 4 میلیون.

: اتاق امن تا چه حد مقاومت دارد؟
برای اینکه استحکام آن را توضیح دهم اول باید بگویم نقش اتاق امن در منازل مثل نقش کمربند ایمنی در رانندگی است. کمربند یک وسیله صددرصد امن برای پیشگیری از حوادث نیست، ولی وجود آن ضرورت دارد و مقدار آسیب‌ها را به حداقل ممکن می‌رساند. اتاق امن نیز همین‌‌طور است، یعنی باید در همه خانه‌ها باشد، حتی در خانه‌های نوساز. برای ادارات نیز در هر طبقه می‌توان از چند اتاق امن استفاده کرد، البته در مکان‌هایی که در دسترس کارکنان باشد و آنها به راحتی بتوانند به اتاق امن وارد شوند.

: به نظرتان چه اقدامات دیگری می‌توان برای کاهش خسارات و تلفات زلزله انجام داد؟
شهرداری تهران به تازگی یک طرح 34 تایی برای مقابله با زلزله ارائه کرده که متاسفانه طرح اتاق امن جایی در آن ندارد. من فکر می‌کنم برنامه‌های کوتاه‌مدت و سریع مثل اتاق امن زودتر جواب می‌دهد تا اینکه به مردم برای مقاوم‌سازی خانه‌هایشان وام بدهیم که معمولا نیز این وام‌ها صرف مقاوم‌سازی نمی‌شود و مردم آن را برای نیاز دیگری از زندگی‌شان استفاده می‌کنند. البته راهکار دیگر نیز این است که دستگاه‌های لرزه‌نگار به سیستم تلفن نصب شود تا هنگام زلزله مردم را با صدای تلفن بیدار کنند و این کار به طور مانور هم اجرا شود.

اتاق امن در چه مکانی از خانه باید نصب شود؟
تجربه نشان داده معمولا بخش‌هایی از خانه که دیوارها به هم نزدیک‌تر است، امن‌تر هستند؛ مثل راهرو‌هایی که برای تقسیم فضاست و به همه جای خانه دسترسی دارد و در مرکز خانه است و فرار به آنجا زمان کمتری می‌خواهد چون در زمان زلزله تنها 7 ثانیه زمان داریم که خودمان را به محیط امن برسانیم بنابراین دسترسی به آن در راهروها بهتر است. اگر خواب باشیم در آن شرایط نیز اتاق امن کاربرد دارد چون یک مثلث حیاتی ایجاد می‌کند و تا فضای 3 و 4 متری را ایمن نگه می‌دارد و نمی‌گذارد آوار بیاید و جان افراد را بگیرد. نکته مهم این است که بیشتر زلزله‌های مهیب پیش‌لرزه داشتند و خیلی خوب است که مردم را خبر می‌کند، ولی مردم مکان امنی ندارند و بعد از زلزله به خانه‌هایشان برمی‌گردند یا فرار می‌کنند. اگر اتاق امن در خانه وجود داشته باشد، می‌توانند به آنجا بروند و در آن بنشینند. بعد روانی قضیه هم مهم است؛ مثلا شنیدم پسربچه و پیرمردی در زمان زلزله از ترس سکته کردند، در حالی که اگر بدانند اتاق امن وجود دارد و پناهگاهی دارند، دیگر جای نگرانی نیست و نمی‌ترسند. نکته دیگر در مورد اتاق امن این است که در زمان زلزله، آوار و تخریب به سمت افراد است، ولی زمانی که با سازه مقاوم برخورد می‌کند، جهتش عوض می‌شود و آدم‌هایی که در نزدیکی اتاق امن یا داخل آن قرار دارند، مصون می‌مانند.

منبع: هفته نامه سلامت