مهم‌ترین دستاوردهای روزه ماه مبارک رمضان با اشاره به کلام امیر(ع)

به گزارش بهداشت نیوز، بخشعلی قنبری، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، به طرح بحث درباره فلسفه روزه و دستاوردهای روزه در ماه مبار رمضان که باید حفظ شود، پرداخت و بیان کرد: روزه‌داری در اسلام با این فرض واجب شده که انسان از نظر روحی، روانی و رفتاری تغییر کند؛ یعنی اگر این فرض را برداریم، روزه هیچ جایگاهی ندارد. بنابراین پیش‌فرض روزه ما، پیش‌فرض انسان‌شناختی به این معناست که اگر روزه در این راستا نباشد، فایده‌ای ندارد. بنابراین اگر بخواهند برای روزه‌داری بهشت را بدهند، به این دلیل است که ما عوض شده‌ایم. اینکه صرفاً غذا نخوریم، اهمیت ندارد و برخی روزهای دیگر نیز ممکن است ناچار شویم نخوریم و اگر قرار بود صرف گرسنگی ثواب داشته باشد، به آن‌ها هم باید پاداش می‌دادند.

وی تصریح کرد: حضرت امیر(ع) بیان می‌کنند: «کَمْ مِنْ صَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ صِیَامِهِ إِلَّا الْجُوعُ وَ الظَّمَأُ وَ کَمْ مِنْ قَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ قِیَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ وَ الْعَنَاءُ حَبَّذَا نَوْمُ الْأَکْیَاسِ وَ إِفْطَارُهُمْ»، یعنی چه‌بسا روزه‌دارانی که از روزه خود جز گرسنگی و تشنگی چیزی حاصل نمی‌کنند و چه‌بسا شب‌زنده‌دارانی که به‌پاخاستن آنان در شب فقط رنج و بی‌خوابی و زحمت دارد و می‌فرمایند که خوشا به‌حال بیداران زیرک و افطار کردن آنها که در اینجا بیداری به معنای بیداری روحی است.

تقویت ایمان در سایه عمل
این استاد دانشگاه بیان کرد: روزه باید اثر داشته باشد و بر این اساس، فلسفه روزه تقویت ایمان و ایجاد تقواست. ایمان امر روان‌شناختی یا ذهنی ـ معرفتی است؛ یعنی روزه باید باشد برای اینکه ایمان ما را تقویت کند. به این دلیل که فرمود: «إِنَّ أَفْضَلَ مَا تَوَسَّلَ بِهِ الْمُتَوَسِّلُونَ إِلَى اللهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى، الإِیمَانُ بِهِ وَ بِرَسُولِهِ»، بزرگ‌ترین چیزی که باعث می‌شود انسان‌ها بدان توسل بجویند، ایمان به خدا و رسولش است. بنابراین باید در سایه روزه این ایمان تقویت شود. ایمان ما دو حالت دارد؛ قبل و بعد از عمل. ایمان قبل از عمل یک درجه‌ای است، اما ایمان بعد از عمل باید تقویت شود و تعالی یابد.

قنبری تأکید کرد: آثار روزه‌داری را در چند حوزه می‌توانیم مطرح کنیم. یکی از آثار روزه‌داری در رابطه با خداست. از جمله مهم‌ترین آثار روزه‌داری در مورد خدا، بحث تقواست. چون قرآن هم در آخرین بخش آیه روزه می‌فرماید: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ». در اینجا البته می‌گوید که قطعاً باتقوا نمی‌شوید و می‌گوید شاید باتقوا شوید.

شرایط روزه برای باتقوا کردن انسان
وی افزود: چون همه روزه‌داران با تقوا نمی‌شوند. چرا؟ به این دلیل که شرایط روزه‌داری اگر رعایت شود تقوا به وجود می‌آید و لذا حضرت علی(ع) می‌فرماید که اگر این تقوا به وجود آید از انسان حفاظت و حمایت می‌کند و این توقع باعث می‌شود که ما انسان‌ها، شب‌هایمان را اگر با بی‌خوابی می‌گذرانیم و روزها را با تشنگی سپری می‌کنیم، این توقع باعث می‌شود آنچه به دست می‌آوریم در مقابل آن شب‌بیداری‌ها و در مقابل آن تشنگی‌ها و گرسنگی‌ها به مراتب بالاتر است.

این شارح نهج‌البلاغه بیان کرد: روزه در رابطه با خود انسان نیز اثرات مختلفی دارد؛ اولین مورد این است که روزه باعث می‌شود انسان به خودسازی برسد؛ یعنی خودش را بشناسد، به خودش رو بیاورد و هم اینکه در حین روزه‌داری اقدام به ساختن خودش کند. چون وقتی انسان به خودش می‌رسد، حواسش به این است که در دنیا چطور عمل می‌کند و در آخرت با چه مصائبی روبه‌رو می‌شود و درمی‌یابد که اگر روزه‌داری را درست انجام دهد، این مراحل برای بر او آسان می‌شود.

روزه و از بین رفتن کبر
قنبری تصریح کرد: حضرت امیر(ع) می‌فرمایند که از یاد نبرید که گذر شما بر پل صراط می‌افتد و با لغزش‌گاه‌های سقوط‌آفرین، پرتگاه‌های هول‌انگیز و هراس‌های پی‌درپی آن مواجه می‌شوید؛ پس تقوا پیشه کنید، تقوای صاحب‌خردی که اندیشه را به کار گرفته است. شب‌زنده‌داری طعم خوش خواب را از او گرفته است. امید روزهایش را سرشار از عطش، شهواتش را لگدکوبِ زهدش و یاد خدا را بر زبانش جاری کرده است. ترس از خدا و تقوا را باعث امنیت آینده خودش قرار داده است. این فرد از هر شبهه‌ای پرهیز می‌کند و به راه اعتدال می‌رسد. بنابراین این مرحله، مرحله خودسازی است.

وی گفت: علاوه بر این، خودسازی روزه موجب می‌شود که کبر ما از بین برود. چون ما در روزه احساس نیاز به غذا و دیگر چیزها می‌کنیم. احساس می‌کنیم که چقدر نیازمند هستیم. هر انسانی که نیازمند باشد، متواضع می‌شود. گدایان هیچ‌وقت نشده که در مقابل آدم پولدار با قلدری طلب پول کنند. گدا همیشه گردنش را کج می‌کند، چون ندار و متواضع است و ما در هنگام روزه نداری و نیازمان را کاملاً لمس می‌کنیم. وقتی لمس کردیم، انسان‌های متواضعی خواهیم شد و خشوع از دیدگان ما سرازیر خواهد شد.

تواضع و اخلاص؛ از نشانه‌های تأثیرگذاری روزه
قنبری اظهار کرد: امام(ع) می‌گوید خدا با نمازها، زکات‌ها و سخت‌کوشی‌های ایام روزه‌داری از بندگان مؤمنش پاسداری می‌کند، تا آرامش در میان آنها ایجاد شود و بر دیدگانشان خشوع حاکم شود. جان‌هایشان تواضع را پذیرا می‌شود، دل‌هایشان شکسته شدن را می‌آموزد. خودپسندی از اینها رخت برمی‌بندد؛ لذا روزه‌دار اگر بخواهد ببیند روزه‌اش قبول شده یا خیر، تواضع یک محک است. اگر انسان دید که پس از روزه‌داری، متواضع و خودشکن شده است، مطمئن باشد روزه‌اش اثر گذاشته است.

وی ادامه داد: امام(ع) بیان دیگری دارند که می‌گویند این افراد، خودشان را از بندگی دیگران آزاد کرده و مانند آزادگان در مقابل انسان‌ها تواضع می‌کنند. این روزه‌داران واقعی، به رسم تواضع پیشانی بر خاک می‌مالند و به نشان کوچکی، شکم خود را به پشت خود می‌چسبانند که می‌خواهند خود را بشکنند و از خود، خودخواهی، فخرفروشی و کبر چیزی در وجودشان باقی نماند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: روزه‌داری، قلب انسان را از تمام ناپاکی‌ها پاک می‌کند و اگر اینچنین اثراتی برای انسان به وجود آورد، روزه‌اش روزه مثبت است که فرمود: «فَرَضَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرْکِ، وَ الصَّلَاةَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْرِ، وَ الزَّکَاةَ تَسْبِیباً لِلرِّزْقِ، وَ الصِّیَامَ ابْتِلَاءً لِإِخْلَاصِ الْخَلْقِ»، یعنی خداوند ایمان را واجب کرده تا دل ما از شرک پاک شود. نماز را واجب کرد تا دل ما از کبر پاک شود، زکات را واجب کرد تا به دیگران روزی برساند و روزه را واجب کرده تا به درجه اخلاص برسیم. این درجه نیز دو صورت است؛ یکی اخلاصی که از آن مخلِصین است و یکی که از آن مخلَصین. درجه مخلِصین برای عموم و مخلَصین برای خواص روزه‌داران است. بنابراین می‌توانیم فلسفه روزه را در تقویت ایمان، خودسازی، به وجود آوردن تقوا، استکبارزدایی و ایجاد اخلاص در عمل بیان کنیم، اما به این شرط که جنبه‌ها و فلسفه‌های معنوی روزه‌داری مورد ملاحظه قرار گیرد.