اهمیت و جایگاه پاکسازی بدن در طب سنتی ایرانی اسلامی

به گزارش بهداشت نیوز، از اصول مسلم در طب اسلامی پرهیز از مصرف دارو در اولین مواجهه با بیماری و اولویت دادن به روشهای پاکسازی است و در آن زمان که صرفا داروهای گیاهی وجود داشت نیز تاکید بر این بوده که پاکسازی مقدم بر خوردن داروست. امیر مومنان علی علیه السلام در جمله ای بسیار زیبا و بلیغ این اصل مهم را تبیین فرموده اند: « هیچ دارویی نیست جز این که بیماری را بر می انگیزد و هیچ چیز برای بدن مفیدتر از این نیست که از چیزی که به آن احتیاج ندارد پرهیز کند». امروز، منافذ و مجاری بدنهای دچار امتلاء از اخلاط را می توان به خیابانی پر ترافیک تشبیه کرد. و روشن است که اکتفا کردن به تجویز داروهای گیاهی در این شرایط مانند این است که بخواهیم در این راه بندان با سرعت حرکت کنیم.

علت این که برخی مطرح می کنند، طب سنتی دیر تاثیر می گذارد یا در بعضی بیماران اثر ندارد بی توجهی به همین اصل مهم است. در واقع اشتباه پزشک در طی کردن صحیح مراحل درمان به حساب ضعف یا ناکارآمدی طب سنتی گذاشته می شود. این حقیقت نه تنها در طب که در مسائل اخلاقی هم ساری و جاری است. در خودسازی هم اساتید فن می گویند تهذیب نفس و ترک گناه مقدم بر انجام عبادات مستحبی است.

اول ای دل دفع شر موش کن                      وانگهی در جمع گندم کوش کن

فردی که مبتلا به گناهان است عباداتش او را به سلامت نفس نمی رساند و بدنی که دچار امتلاء از اخلاط است داروها (نه شیمیایی و نه گیاهی) برای او شفابخش نخواهد بود.

 بدن فضولات و سموم حاصل از هضم مواد غذایی را توسط روده (مدفوع)، کبد وکلیه ها (ادرار) و نیز از راه تعریق دفع می کند اما در بسیاری از موارد این راههای طبیعی تکافوی پاکسازی بدن را نکرده و تجمع مواد زائد بیماری های متعددی را پدید می آورد. در طب اسلامی و سنتی طبیب در این گونه موارد به کمک بیمار آمده و از روشهایی مثل حجامت، فصد، تجویز قی آور، مسهل، تنقیه، عطسه آور و …..برای پاکسازی بدن استفاده می کند.

تاکیدی که در روایات طبی بر انجام روشهای پاکسازی بدن شده از طب سنتی نیز بیشتر است تا جایی که در روایات متعدد از پیامبر اکرم و ائمه اطهار علیهم السلام بین 3 تا 7 مورد از این روشها را نام برده و اساس طب اسلامی را استوار بر آن دانسته اند. به عنوان مثال در یکی از این روایات آمده است:

« طب عرب در 6 چیز است: حجامت، حقنه، حمام، سعوط، قی، شربت عسل و آخرین درمان داغ کردن است و چه بسا نوره کشیدن نیز به آن اضافه شود.»

در این مقاله با استناد به رساله طبی امام رضا علیه السلام و سایر منابع طب اسلامی به اثبات اهمیت و جایگاه روشهای پاکسازی بدن و معرفی انواع روشهایی که برای این منظور به کار می رود پرداخته شده است

حال اگر فرد معتاد به سیگار و مواد مخدر هم باشد فساد اخلاط و در نتیجه مسمومیت بدن او و نیازش به پاکسازی با روشهای طب اسلامی بیشتر خواهد بود. نکته جالب این است که وقتی به خون حاصل از حجامت یا فصد این قبیل افراد می نگریم متوجه غلظت و تیرگی بیش از حد آن می شویم و بعضا خون بوی تعفن دارد.

معرفی روشهای پاکسازی در طب اسلامی سنتی:

الف) گرسنگی کشیدن :
برخلاف فرهنگ و باور عامه مردم که از گرسنگی وحشت دارند تا جایی که حتی در سحرهای ماه مبارک رمضان نیز پرخوری می کنند تا مبادا در طول روز گرسنه شوند، در طب اسلامی توصیه به تحمل گرسنگی و تاثیر آن در سلامت بدن شده است.

امام علی علیه السلام می فرمایند:
« گرسنگی کشیدن، سودمند ترین درمان است»
« گرسنگی و بیماری با هم گرد نمی آیند»

سید اسماعیل جرجانی نیز در کتاب ارزشمند ذخیره خوارزمشاهی می گوید:
« روزه گرفتن و کم خوردن غذا، کار فصد را انجام می دهد چون آنچه از تن به تحلیل خرج شود بدل آن از غذا به عروق باز نیاید و خون کمتر تولد کند و نیز کار استفراغ بلغم را می کند چون در گرسنگی، قوت طبیعت، بلغم را بپزاند و هضم کند و خون گرداند و یا رقیق کرده به تحلیل خرج کند»

یعنی تحمل گرسنگی می تواند بیمار را از سایر روشهای پاکسازی مثل فصد یا قی کردن که دشوارترند بی نیاز کند. حال متوجه می شویم که چرا در روایات طب اسلامی تا این حد بر ارزش طبی گرسنگی  (علاوه بر آثار سازنده معنوی آن) تاکید شده است

ب) حجامت:
از مهمترین راههای پاکسازی بدن حجامت است و نکته مهم این که تاکید بر انجام حجامت در طب اسلامی و روایات طبی بیش از منابع طب سنتی است تا جایی که به نقل از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حجامت را هدیه شب معراج دانسته و در روایتی از حضرت نقل کرده که فرمودند:
« آنقدر جبرئیل مرا به انجام حجامت سفارش کرد که فکر کردم واجب است»

حضرت علی علیه السلام نیز حجامت را سلامت بخش از تمامی جهات بدنی و عقلی معرفی فرموده اند:
« به درستی که حجامت بدن را سالم و عقل را نیرومند می گرداند.»

حجامت از جمله روشهای پاکسازی است که علاوه بر خواص درمانی، خاصیت پیشگیری نیز دارد. براین اساس انجام آن برای افراد سالم نیز سفارش شده است. (البته تجویز آن باید با در نظر گرفتن نوع مزاج فرد و با توصیه طبیب باشد)

مکانیسم های تاثیر حجامت متعددند ولی یکی از مهمترین آنها پاکسازی بدن از اخلاط فاسد و رفع امتلاء است. تاثیر حجامت در سم زدایی و پاکسازی بدن در طب اسلامی به حدی است که در منابع  متعدد ذکر شده که زنی یهودی به پیامبر اکرم (ص) و یارانشان غذایی مسموم خوراند. حضرت بعد از اطلاع از این امر فورا حجامت فرمودند و یاران خود را نیز امر به حجامت کردند.

ما امروز با الهام از این خاصیت حجامت، بسیاری از مصدومین شیمیایی را حجامت کرده و تاثیرات شگرف آن را در پاکسازی بدن آنان از اخلاط  فاسد دیده ایم.

امام رضا علیه السلام در رساله خود می فرمایند:
« حجامت بین دو کتف برای خفقان ناشی از امتلاء و حرارت نافع است. حجامت ساقین امتلاء را بسیار کم می کند و برای بیماریهای مزمن کلیه و مثانه و رحم نافع است و خون حیض را روان می کند…»

ج) فصد عروق:
فصد به خونگیری از رگهای مختلف بدن به منظور درمان بیماریهای مختلف گفته می شود. از منابع طب اسلامی و سنتی چنین برداشت می شود که فصد بیشتر خواص درمانی دارد و مثل حجامت نیست که به شکل وسیع و برای افراد سالم نیز تجویز شود مگر افرادی که در اثر پرخوری دچار امتلاء شده باشند. فصد در این قبیل افراد کاربرد زیادی دارد زیرا باعث دفع همه اخلاط از بدن می شود. به همین دلیل است که فصد را « استفراغ کلی» نامیده اند. سید اسماعیل جرجانی در این مورد می گوید:
« هرگاه خون و سایر اخلاط همه به یکبار زیادت شده باشد (امتلاء) رگ زدن در این حالت استفراغی کلی است زیرا خلطها با خون آمیخته باشد اندر رگها و از هر خلطی بهره ای با خون بیرون آید.»

تاثیر دیگر فصد که مهم می باشد، دفع سودا از عمق بدن است (روایت آن را در بحث قی کردن ملاحظه کنید)

د) تجویز مسهل:
تجویز مسهل در طب رایج بسیار محدود می باشد. در مواردی که بخواهند روده را برای تصویربرداری یا انجام جراحی تخلیه کنند، مسهل می دهند که در واقع از مسهل نه جهت دفع اخلاط فاسد و درمان بیماری بلکه به منظور زمینه سازی برای اقدامات تشخیصی و درمانی کمک می گیرند. در طب اسلامی و سنتی انواع مسهل ها در بیماریهای گوناگون برای دفع اخلاط مختلف تجویز می شوند و این روش پاکسازی نیز فصل بزرگی را به خود اختصاص داده است.

امام رضا علیه السلام در رساله خود هر سه روش حجامت، فصد و مسهل خوردن را در اولین ماه بهار که بهترین زمان پاکسازی بدن از اخلاط است سفارش فرموده اند:

« فصل بهار، روح زمان است و اولین ماه آن آذار است (ماه رومی) … پسندیده است در این زمان خوردن مسهل و انجام فصد و حجامت»

ز) حمام :
حضرت ثامن الحجج علیه السلام در رساله خود می فرمایند:
« نفع حمام عظیم است. باعث اعتدال مزاج و پاکسازی بدن می شود …فضولات را می گدازد و چرک را می برد»

در طبّ اسلامى به حمام تنها به عنوان محلى براى نظافت و بهداشت نگریسته نشده بلکه براى آن آثار درمانى قائل بودند.

 حضرت رسول‏صلى الله علیه وآله مى‏فرماید: « دواى بلغم حمام است»

در کتاب “دقایق العلاج” در مورد نقش درمانى حمام آمده است:
. از این درمان نیز بسیارى از پزشکان قشرى غافل مانده‏اند. این درمان باعث خروج فضولات بدن از راه طبیعى مى‏شود و مراد از حمام در اخبار آل محمد همین است.»

توجه ویژه‏ى طبّ اسلامى و سنتى به تأثیر حمام در درمان بیمارى‏ها باعث شده بود که از قدیم گرمابه‏هایى ساخته شود که در آن‏ها پزشکان مسلمان از هوا، بخار، آب سرد و گرم و مشت و مال استفاده‏هاى پزشکى به عمل آورده و رساله‏هایى نیز در این‏باره تألیف کنند. از جمله محمد ابن زکریاى رازى رساله‏اى در مورد حمام و منافع و مضرّات آن تألیف کرده است. هم‏چنین ابن سینا از فواید طبى گرمابه سخن گفته و حتى روایت شده که او و رازى برخى از بیماران خود را در حمام مداوا مى‏کردند.

نتیجه گیری  :
بدنهای مردم در شرایط زندگی امروز دچار امتلاء و مملو از اخلاط فاسد شده است. پرخوری، کم تحرکی، خوردن اغذیه بدون کیفیت و فاسد، مصرف مداوم داروهای شیمیایی و عدم بهره گیری از روشهای پاکسازی بدن که مورد تاکید فراوان معصومین علیهم السلام بوده باعث تشدید این وضعیت شده است. بنابراین جای تعجب نیست که اعلام می شود 50% مرگ و میر در کشور ما ناشی از بیماریهای قلبی و 20% ناشی از سرطان است و فقط 4000 نفر در سال کلیه های خود را از دست می دهند.

در چنین شرایطی شرکتهای دارویی چند ملیتی غرب نیز که ماهیت استعماری داشته و صرفا به فکر منافع خود می باشند با تبلیغات کاذب و رنگارنگ خود مردم را تشویق به مصرف دارو می کنند تا جایی که 26% قیمت داروها صرف تبلیغ آن می شود. امروز واژه « بیمارسازی» به عنوان یکی از فعالیتهای این شرکتها و عوامل داخلی آنها کاملا شناخته شده است. منظور از بیمارسازی القای این مطلب است که شما برای آرامش اعصاب، برای تقویت بدن و در یک کلام زندگی بهتر، نیاز به مصرف داروهای آنها دارید. این در حالی است که امیرالمومنین علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرماید:

« با بیماریت راه برو تا زمانی که با تو راه می آید» و فرمود:

« مسلمان درمان نمی کند تا زمانی که بیماری بر سلامتش غلبه کند»

 

منبع: مهرطب