گاهی تنها کسی که می تواند زنجیره اتفاقاتی که منجر به آسیب به بیمار در اثر خطای پزشکی می شد را قطع کند، پزشک معالج است.
در بخش اول گفتگو به بیان چرخه حیاتی یک آزمایشگاه، ویژگی های یک آزمایشگاه ایده آل و مورد اطمینان و وظایف آزمایشگاه در برابر ابهام بیمار نسبت به جواب آزمایشش پرداختیم.
خبرنگار بهداشت نیوز در قسمت دوم این گفتگو با دکتر سیامک سمیعی، مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، به وظایف و نقش پزشک در بروز خطاهای آزمایشگاهی، اعتماد و نوع تعامل بیمار با پزشک برای جلوگیری از آزمایشات غیرضروری مورد بحث و بررسی قرار دادند.
مرحله ی حیاتی و مهم تصمیم به تجویز آزمایش!
دکتر سمیعی در ابتدا در پاسخ به اینکه پزشک در کاهش خطاهای آزمایشگاهی تا چه حد مؤثر است، گفت: بطور قطع نقش پزشک بسیار مهم است چون در هیچ حالتی پزشک معالج مایل نیست بر مبنای نتایج غلط آزمایشگاهی اقدامی بکند و بیمارش را در معرض آسیب قابل پیشگیری قرار دهد. بنابراین پزشک برمبنای نتایج مشکوک یا مبهم اقدامی انجام نمی دهد.
وی افزود: اما شاید نقطه شروع برای پیشگیری از بروز خطای آزمایشگاهی و آسیب های احتمالی متعاقب آن، مرحله تصمیم به تجویز آزمایش باشد. شرایطی که در آن آزمایش درخواست می شود، هدف از درخواست آزمایش، نوع آزمایشی که درخواست می شود و عواقب ناشی از تجویز و انجام آزمایش، همگی بر ریسک آزمایش برای سلامت بیمار موثر هستند.
پیشگیری سطح چهارم چه اهدافی را دنبال می کند؟
او در اینباره گفت: در پزشکی بالینی و بهداشت عمومی نوعی پیشگیری به نام پیشگیری سطح چهارم وجود دارد که به تجویز و انجام آزمایش محدود نمی شود و مفهوم و دامنه گسترده تری دارد اما در کشور ما تاکنون خیلی کم به آن توجه شده است.
سمیعی ادامه داد: خدمات پیشگیری سطح اول، دوم و سوم اصولا بر روی پیشگیری از بیماری متمرکز هستند، در حالی که پیشگیری سطح چهارم اصولا به پیشگیری از تجویز و ارائه خدمات تشخیصی، درمانی و حتی پیشگیرانه غیرضروری مربوط می شود.
وی خاطرنشان کرد: یکی از مهمترین منافع اجرای این سطح از پیشگیری، محافظت از بیمار در برابر اقدامات تهاجمی خصوصا اقدامات مرتبط با فناوری های نوین است، بطوریکه کاملا عالمانه، آگاهانه و هدفمند، مداخلات مناسب تری جایگزین آن ها می شوند.
نقش پزشک بر کاهش خطاهای آزمایشگاهی
مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت گفت: پزشک معالج با مشارکت در آماده شدن بیمار برای انجام آزمایش، مثلا با تأکید بر نکاتی مثل پرهیز غذایی و قطع مصرف داروهایی که با تأثیر بر فیزیولوژی بدن یا از طریق تداخل شیمیایی احتمالی در نتیجه آزمایش مداخله می کنند، می تواند بیمار را آگاه کند و از این راه با توضیح شرایطی که بیمار باید قبل از مراجعه به آزمایشگاه داشته باشد، نقش بسیار مهمی در پیشگیری از خطاهای آزمایشگاهی مرتبط با مراحل قبل از انجام آزمایش ایفا می کند.
او با بیان اینکه کمک پزشک در ارائه ی توضیحات و تأکیدات لازم در موادر مذکور، کارکنان آزمایشگاه را از وظیفه کسب اطمینان از شرایط مناسب برای نمونه برداری معاف نمی کند، به بهداشت نیوز گفت: گاهی تنها کسی که می تواند زنجیره اتفاقاتی که منجر به آسیب به بیمار در اثر خطای پزشکی می شد را قطع کند، پزشک معالج است.
خطای آزمایشگاهی در هر صورت رخ می دهد
سمیعی تأکید کرد: قطع زنجیره ی خطا ممکن است با تطبیق سوابق و شرایط بیماری یا سلامت بیمار با نتایج آزمایشگاهی، درخواست تکرار آزمایش مثلا با همان نمونه قبلی یا نمونه گیری جدید، درخواست انجام آزمایش های تأییدی و تکمیلی صورت پذیرد. زیرا چنین اقداماتی در وضعیتی که نتیجه آزمایش در تصمیم گیری برای انجام یک اقدام تهاجمی و یا با ریسک بالا مورد استفاده قرار می گیرد اهمیت بیشتری پیدا می کند.
وی به نکته مهمی در این خصوص نیز اشاره کرد: البته پزشک در برای انجام درست چنین وظیفه ای گاهی ممکن است در شرایط ایده آل قرار نداشته باشد. مثال بسیار مشخص آن آزمایش هایی است که در شرایط اورژانس درخواست و انجام می شود.
دکتر سیامک سمیعی گفت: اصولا آزمایشگاه ها با اینکه، بر حسب شرح وظیفه قانونی و حرفه ای، سیستم خود را طوری طراحی و اجرا می کنند که از بروز خطا پیشگیری شده و زیان انجام آزمایش به حداقل برسد اما هرگز نمی توان باور داشت که خطا رخ نمی دهد. اساساً تفاوت بین کیفیت آزمایشگاه ها را می توان در نوع و تعداد همین اقدامات پیگیرانه دانست.
او اضافه کرد: متأسفانه به هرصورت برخی خطاهای پزشکی از جمله خطاهای پزشکی ناشی از خطای آزمایشگاهی اتفاق می افتند و می توانند مضر و جبران ناپذیر هم باشند. پیشگیری از خطای آزمایشگاهی با ایجاد بستری که در آن مشارکت بیمار، پزشک و آزمایشگاه فراهم شود بسیار اثربخش تر خواهد بود.
آیا من واقعا به آزمایش تجویز شده نیازمند هستم؟
وی در ادامه برخی آزمایش ها، درمان ها و مداخلات پزشکی نه تنها سودمند ندانست، بلکه آن ها را موجب انواعی از صدمات و ضرر و زیان عنوان کرد و گفت: در جوامع پیشرفته که در آن ها بر مشارکت بیمار در روند دریافت خدمات سلامت تأکید می شود، از بیمارخواسته می شود که در مقابل تجویز آزمایش، دارو و یا یک روش درمانی، حداقل پنج سوال را از طبیب خود بپرسد.
سمیعی این سؤالات را در مورد آزمایش های تهاجمی بسیار ضرورتی تر دانست و اظهار داشت: سؤال اول بیمار از پزشک این است که آیا من واقعا به آزمایش تجویز شده نیازمند هستم؟ زیرا در مورد خدمات آزمایشگاهی، قرار است نتایج آزمایشگاهی به پزشک یا بیمار کمک کند تا مشکلش شناخته شده و راهی برای درمان آن پیدا شود.
آیا انجام آزمایش برای من ریسکی به دنبال ندارد؟
او سؤال دوم بیمار از پزشک را هم اینگونه مطرح کرد: آیا انجام آزمایش برای من ریسکی بدنبال دارد؟ در پاسخ به این سؤال باید به بیمار اطمینان داده شود که خطای احتمالی آزمایشگاهی تهدیدی برای سلامت او نیست و در صورتی که با انجام یک آزمایش این احتمال وجود داشته باشد که به انجام آزمایش های بیشتر محتاج گردد، برایش توضیح داده شود.
وی در رابطه با سؤال سوم هم به بهداشت نیوز گفت: آیا ممکن است انتخاب های ساده تر و ایمن تر و یا اقدامات جایگزین برای من وجود داشته باشند؟ در صورتیکه پاسخ این سؤال مثبت باشد، لازم است بیمار از مزایا و معایب انتخاب ها یا اقدامات جایگزین مطلع گردد.
تعویق در انجام آزمایش، تا چه حد سلامت مرا تهدید می کند؟
مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت سؤال چهارم بیمار را نیز اینگونه بیان کرد: اگر انجام خدمت آزمایشگاهی را نپذیرم یا انجام آن را به تعویق بیاندازم آیا امکان بدتر شدن اوضاع سلامت و یا حتی احتمال بهبود تدریجی یا خودبخودی وجود دارد؟
او در اینباره گفت:در پاسخ به این سؤال، اگر بیمار با انجام نشدن آزمایش در معرض یک ریسک غیرقابل قبول قرار گیرد لازم است به او به شکل مناسب و مؤثری هشدار داده شود. بدیهی است برای اتخاذ یک تصمیم آگاهانه، آگاه کردن او در مورد اینکه وضعیتش تا چه اندازه بحرانی است نیز اهمیت دارد.
دکتر سمیعی سؤال آخری که بیمار می تواند از پزشک در خصوص تجویز آزمایش بپرسد را هم اینگونه طرح کرد: برای انجام آزمایش چقدر متحمل هرینه خواهم شد؟ منظور از هزینه همیشه مالی نیست. نگرانی و تشویش روحی و عاطفی برای بیمار و نزدیکانش و حتی اتلاف وقت نوعی هزینه سنگین محسوب می شود. گاهی نیز که انجام آزمایش تحمیل هزینه به جامعه محسوب می شود بنابراین همیشه می توان سراغ روش های جایگزین احتمالی رفت.
عواقب جبران ناپذیر تکرار بی فایده مراجعات و خدمات غیرضروری پزشکی!
مدیر کل آزمایشگاه مرجع سلامت به نکته ی مهمی در خصوص طرح سؤالات مذکور اشاره کرد: به جرأت می توان گفت اگر چنین سؤالاتی اصلا پرسیده نشود و یا در صورت پرسیده شدن بدون پاسخ بمانند، نه تنها شانس انجام آزمایش غیرضروری افزایش می یابد بلکه نقصی به روابط بیمار با طبیبش وارد می شود که می تواند منجر به بروز بی اعتمادی ناخواسته و پیامدهای زیان بار آن شود.
او در آخر هم به بهداشت نیوز گفت: یکی از مهمترین دلایل تحمیل هزینه به نظام سلامت، سازمان های بیمه و جیب بیماران، آسیب دیدن اعتماد و هزینه های ناشی از تکرار بی فایده مراجعات و خدمات غیرضروری، تکراری و غیر سودمند است.
این گفتگوی خواندنی و آموزنده ادامه دارد.....
گفتگو: مشکات سخاوتی
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.