چه کسی از نگاه قانون یارانه شایسته است؟

مطابق با قوانین موجود، هر فرد برای انجام اعمال حقوقی، باید ویژگی‌های خاصی را دارا باشد. در واقع، داشتن این ویژگی‌ها به افراد، توانایی انجام اقدامات مشخصی را می‌بخشد که در صورت نداشتن آن‌ها، قادر به انجام آن‌ها نخواهند بود.

باتوجه‌به اهمیت موضوع اهلیت، در این مقاله، قصد داریم به این پرسش پاسخ دهیم که اهلیت چیست؟ سپس به طور تفصیلی، انواع آن را شرح خواهیم داد. اگر سوالی در خصوص اهلیت و انواع آن دارید، همراه ما در این مقاله باشید.

در تعریف حقوقی، اهلیت به معنای توانایی و صلاحیت شخص برای انجام اعمال حقوقی و ایجاد آثار حقوقی است. داشتن اهلیت به افراد امکان انجام اعمال حقوقی مختلف را می‌دهد. مثلا در خصوص اینکه چگونه یارانه خود را جدا کنیم داشتن اهلیت بسیار حائز اهمیت است.

آیا اهلیت همیشه ثابت است یا می‌تواند تغییر کند؟

اهلیت افراد نه همیشه ثابت است و نه همیشه متغیر. در واقع، اهلیت افراد می‌تواند در طول زمان تغییر کند:

1. تغییر موقت:

اهلیت افراد ممکن است به‌صورت موقت و موردی تغییر کند. به‌عنوان‌مثال، فردی که تحت‌تأثیر مواد مخدر یا الکل قرار گرفته است، ممکن است به طور موقت فاقد اهلیت لازم برای انجام اعمال حقوقی باشد.

2. تغییر دائمی:

در برخی موارد، اهلیت افراد می‌تواند به طور دائمی تغییر کند. مانند افرادی که به دلیل اختلالات ذهنی یا روانی پایدار، فاقد اهلیت کامل هستند.

3. تغییر با افزایش سن:

همچنین اهلیت افراد با افزایش سن نیز می‌تواند تغییر کند. به‌عنوان‌مثال، اهلیت افراد زیر 18 سال به دلیل عدم رشد کامل ذهنی و تجربه محدود است.

4. تغییر با بهبود یا وخامت وضعیت:

در برخی موارد، اهلیت افراد با بهبود یا وخامت وضعیت جسمی و روانی آنها می‌تواند تغییر کند.

چه عواملی می‌تواند باعث محدودیت یا سلب اهلیت افراد شود؟

عوامل مختلفی می‌تواند باعث محدودیت یا سلب اهلیت افراد شود. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:

1. عدم رشد ذهنی و روانی:

افرادی که به دلایلی مانند اختلالات ذهنی، روانی، ناتوانی ذهنی یا اختلال در رشد ذهنی، فاقد قوای ذهنی و روانی کافی برای درک و اداره امور خود هستند، ممکن است اهلیت قانونی محدود یا سلب شود.

2. اعتیاد شدید:

افرادی که به دلیل اعتیاد شدید به مواد مخدر یا الکل، قادر به درک و اداره امور خود نیستند، ممکن است اهلیت محدود شود.

3. سن کم:

افراد زیر سن قانونی معمولا به دلیل عدم رشد ذهنی و تجربه کافی، اهلیت محدود دارند و برخی اقدامات حقوقی را نمی‌توانند انجام دهند.

4. بیماری‌های جسمی یا روانی:

برخی بیماری‌های جسمی یا روانی مانند آلزایمر، زوال عقل و روان‌پریشی نیز ممکن است باعث محدودیت یا سلب اهلیت افراد شود.

5. حکم دادگاه:

در مواردی که دادگاه با توجه‌ به شرایط فرد، وی را فاقد اهلیت تشخیص دهد، ممکن است با وجود دفاع وکیل اهلیت او محدود یا سلب شود.

در این موارد، افراد ممکن است نیازمند سرپرست قانونی باشند تا امور آنها را اداره کند.

انواع اهلیت

• اهلیت تمتع

اهلیت تمتع یکی از مفاهیم مهم در حوزه اهلیت افراد است. اهلیت تمتع به توانایی و ظرفیت قانونی افراد برای برخورداری از حقوق و تحمل تکالیف اشاره دارد.

به‌عبارت‌دیگر، اهلیت تمتع به قابلیت قانونی افراد برای:

1. کسب و برخورداری از حقوق مدنی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی

2. تحمل تکالیف و مسئولیت‌های قانونی

اهلیت تمتع از بدو تولد برای همه افراد انسانی وجود دارد و با مرگ آنها پایان می‌پذیرد. این اهلیت فارغ از اینکه فرد در چه سنی قرار دارد، دارای چه ویژگی‌های خاص جسمی و روانی است و یا مرتکب چه اعمالی شده، وجود دارد.

ویژگی اهلیت تمتع

اهلیت تمتع دارای چند ویژگی کلیدی است:

1. عمومیت و جهانشمولی:

اهلیت تمتع به طور عام برای همه افراد انسانی از بدو تولد تا زمان مرگ وجود دارد. این اهلیت فراگیر و فارغ از ملیت، جنسیت، نژاد، مذهب و دیگر ویژگی‌های فردی است.

2. عدم امکان سلب و محدودیت:

اهلیت تمتع به‌عنوان یک اصل حقوقی غیر قابل سلب است و نمی‌توان آن را از افراد گرفت. افراد ممکن است در اعمال برخی حقوق و تکالیف خود محدودیت داشته باشند، اما خود اهلیت تمتع قابل محدودسازی نیست.

3. انتقال ناپذیری:

اهلیت تمتع غیرقابل‌انتقال است و نمی‌توان آن را به دیگران واگذار کرد. این اهلیت همواره با شخص فرد باقی می‌ماند.

4. استمرار و پایداری:

اهلیت تمتع از بدو تولد تا زمان مرگ فرد وجود داشته و پایدار است. این اهلیت در طول زندگی فرد، با تغییر در شرایط جسمی و روانی وی تغییر نمی‌کند.

5. عدم وابستگی به اراده:

وجود و برخورداری از اهلیت تمتع مستقل از اراده و میل فرد است. این اهلیت به‌صرف انسان بودن فرد به وی تعلق می‌گیرد.

اهلیت تمتع از چه زمانی به وجود می‌آید؟

اهلیت تمتع یا حق لذت‌بردن از زندگی به‌طورکلی از همان لحظه تولد هر انسان به وجود می‌آید و همراه او تا آخر عمر خواهد بود. این مفهوم بر این اصل استوار است که هر فرد به‌صرف انسان بودن و برخورداری از زندگی، دارای حق ذاتی برای لذت‌بردن از آن است.

بر اساس اسناد بین‌المللی حقوق بشر مانند اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق‌های بین‌المللی مرتبط، اهلیت تمتع، به‌عنوان بخشی از حق ذاتی برای زندگی و داشتن زندگی مناسب، از همان لحظه تولد فرد شروع می شود و تا پایان عمر او ادامه دارد.

این حق نه‌تنها برای بزرگسالان، بلکه برای کودکان و افراد دارای معلولیت نیز به رسمیت شناخته شده است؛ بنابراین می‌توان گفت اهلیت تمتع یک حق همگانی و فراگیر است که از ابتدای تولد هر فرد شروع می شود.

• اهلیت استیفا

اهلیت استیفا یا اهلیت اقدام حقوقی، به توانایی و صلاحیت قانونی یک شخص برای اعمال و اجرای حقوق و تعهدات خود اشاره دارد.

اهلیت استیفا به‌طورکلی از دو جنبه قابل‌بررسی است:

1. اهلیت صوری (شخصیت حقوقی): این جنبه به معنای شناسایی رسمی یک شخص توسط قانون به‌عنوان یک واحد حقوقی مستقل است. این شخصیت حقوقی به افراد حقیقی (اشخاص طبیعی) و اشخاص حقوقی (مانند شرکت ها و سازمان ها) تعلق می‌گیرد.

2. اهلیت ماهوی (اهلیت اراده): این جنبه به توانایی ذهنی و عقلی فرد برای درک و اعمال حقوق و تعهدات خود اشاره دارد. این اهلیت بر اساس معیارهایی مانند سن و وضعیت روانی تعیین می شود.

ویژگی‌های اهلیت استیفا

اهلیت استیفا (اهلیت اقدام حقوقی) دارای ویژگی‌های مهمی است که عبارت‌اند از:

1. تدریجی بودن: اهلیت استیفا به تدریج و با افزایش سن و بلوغ ذهنی فرد، تکامل می یابد. افراد با رسیدن به سن قانونی، اهلیت کامل پیدا می کنند.

2. نسبی بودن: اهلیت استیفا در مورد هر شخص نسبی است و بسته به نوع عمل حقوقی متفاوت است. یک شخص ممکن است برای انجام برخی اعمال حقوقی واجد اهلیت باشد، اما برای سایر اعمال فاقد آن باشد.

3. امکان سلب یا محدودیت: اهلیت استیفا افراد ممکن است به دلایلی مانند کمال سن، اختلال روانی یا سفاهت سلب یا محدود شود.

4. قابلیت احراز: اهلیت استیفا توسط مقامات قضایی یا سایر مراجع ذی صلاح احراز می شود و به آن رسمیت داده می شود.

5. تأثیرپذیری از شرایط: اهلیت استیفا ممکن است تحت‌تأثیر شرایط مختلف مانند جنسیت، سن، وضعیت روانی و غیره قرار گیرد.

6. غیرقابل‌انتقال بودن: اهلیت استیفا شخصی و غیرقابل‌انتقال به دیگران است و هر فرد باید خود واجد آن باشد.

در مجموع، این ویژگی‌ها باعث می شود اهلیت استیفا مفهومی پویا و متناسب با شرایط هر فرد باشد.