کار مجازی یا کار از راه دور راه‌حل کاهش خطرات کرونا همراه با تامین نظم و انسجام کاری

کار مجازی مهم­ترین موضوع مرتبط با «ارزش زمان کار» است و تمایز کار فیزیکی و مجازی، منعکس کننده «زمان کامل انجام کار» و «ارزش کامل زمان» است و توجه به چنین تفاوتی از یک سو و «مسئولیت‌پذیری در قبال آسیب‌ها و فرسودگی مردم در فضای فیزیکی» از سوی دیگر و همچنین «در نظر گرفتن انعطاف کار مجازی در بستر فضا و زمان مجازی، کد اخلاقی جدیدی را وارد عرصه تجارت و کار می‌کند که می‌توان از آن به بهره‌وری آسان تعبیر نمود». بهره‌وری آسان که امروز در نظام بروکراتیک تجاری و اداری نیز امری مهم است، در عرصه انجام تجارت و کار فیزیکی یا مجازی اهمیتی مضاعف می‌یابد (عاملی، 1387ب: 159).

تجربه کار مجازی در کشورهای درگیر کرونا در ماه نخست شیوع اپیدمی
شیوع ویروس کرونا در سطح جهان، بر کسب و کارها اثر زیادی داشته است و برآورد شده که بیش از 5 میلیون شرکت در جهان درآستانه کاهش شدید رشد اقتصادی هستند (وبگاه لدرز، 2020). بر این اساس، توجه به برنامه‌­ریزی برای کار مجازی اهمیت زیادی پیدا کرده است.
در کشور چین که مبدأ ویروس کرونا حساب می­‌شود، به منظور جلوگیری از شیوع بیشتر کرونا، دورکاری مورد توجه قرار گرفته است. در حال حاضر، در چین تعداد 18 میلیون شرکت از کارکنان خود خواسته‌­اند تا از خانه کار کنند و تعداد افرادی که از خانه کار می‌­کنند، بالغ بر 300 میلیون نفر است (وبگاه سی­جی­تی­ان، 2020).
در چنین شرایطی، رقابت برای تأمین پشتیبانی فنی میان شرکت­های فناوری موبایل مانند Alibaba، Tencent، Huawie و ByteDance وجود دارد که پلتفرم‌­های دورکاری خود را عرضه می­‌کنند. برای مثال، اپ «weChat Work» که اپلیکیشن کار از راه دور شرکت تنسنت[4] است، اعلام کرد که تعداد کاربران فعال آن در ماه جاری با گسترش کرونا متجاوز از 60 میلیون نفر است. همچنین بیش از 100 هزار میزبان ابری را اضافه کرده است.  DingTalk نیز که پلتفرم مشابه Alibaba است، اعلام کرده در ماه جاری به بیش از 10 میلیون شرکت و 200 میلیون نفر خدمات خود را ارائه کرده است (وبگاه ای­ان. پیپل.سی­ان[5]، 2020). WeLink نیز که تأمین کننده خدمات ابر در چین است، مطرح کرده که تعداد متوسط کاربران سازمانی جدید آن در هفته اول ماه فوریه سال جاری، 50 درصد افزایش داشته و هفته نخست کاری سال جدید در چین، 120 هزار جلسه در این پلتفرم برگزار شده است (اوهرسکی[6]، 2020).

در کشور ژاپن بسیاری از شرکت­ ها مانند سونی، فوجیتسو و توشیبا دورکاری را به عنوان روش ایمنی برای حفظ سلامتی کارکنان خود در رأس کار قرار داده­ اند. در ژاپن به دلیل برگزاری بازی های المپیک تابستانی، جلوگیری از شیوع کرونا اهمیت زیادی دارد و بر این اساس، دورکاری مورد توجه است.
برای مثال، در این کشور، «گروه پاسونا[7]» که پیشتاز راهکارهای اشتغال در این کشور است، 13 هزار نیروی کار قراردادی خود را تشویق کرده تا در زمان شیوع کرونا از خانه فعالیت حرفه­ ای خود را دنبال کنند (وبگاه نیپون. کام[8]، 2020الف). در مثال دیگری، NEC Crop که یکی از غول­های ژاپنی است که در زمینه الکترونیک فعالیت دارد، از 60 هزار کارمند خود خواست تا دورکاری کنند. این شرکت در سال 2018 سیستمی را معرفی کرد که به کارمندان خود این امکان را  می­داد تا از خانه کار کنند (وبگاه نیپون. کام، 2020ب). همچنین گروه NTT[9]  تعداد 200 هزار نیروی کار خود خواست تا از خانه کار کنند (ایمایی و ایساوا، 2020 ).
تجربه دورکاری در ایران در ماه اخیر با شیوع کرونا
با شیوع کرونا در کشور، دورکاری مورد توجه بسیاری از سازمان­ ها و کسب و کارها قرار گرفته است که در ادامه به نمونه­ هایی از آن اشاره می­ شود.
الف) نمونه ­هایی از دورکاری در استارت آپ­ ها
برای مثال، استارت آپ نیو[10] (Nivoapp) که اپلیکیشین حسابداری شخصی رایگان روی گوشی همراه است در ماه گذشته با شیوع کرونا به سمت دورکاری رفته و از طریق پلتفرم­ هایی مانند اسلک و اسکایپ به فعالیت حرفه­ ای خود ادامه می­ دهد. نماتک[11] (Namatek) نیز که مهارت­ های کاربردی در صنعت را آموزش می­ دهد اعلام کرده که پرسنل را به دو بخش کرده­ اند و «افرادی که در بخش تولید محتوا فعالیت دارند، با نظارت کامل مدیران خود و تسک­های تعریف شده، دورکاری می­ کنند» و در تلگرام با هم ارتباط دارند و بقیه نیز با رعایت اصول بهداشتی حضور فیزیکی در محل کار دارند. استارت آپ اسپید[12] (Speed) نیز که در حوزه توزیع مرسولات است، اعلام کرده که تمامی افرادی که قادر به دورکاری هستند را از حضور در شرکت معاف کرده و آنها از طریق پلتفرم­ های مختلفی در ارتباط هستند. همچنین کافه بازار[13] دورکاری را به صورت جدی آغاز کرده و نیروی کار خود را از حضور در شرکت معاف کرده است. «در حال حاضر 90 درصد از کارکنان کافه بازار در قالب دورکاری فعالیت دارند و مدیران تیم نیز در حال ارزیابی کیفیت این دورکاری هستند (وبگاه آی چیزها[14]، 1398).
همچنین در ایران ایسمینار[15] (Eseminar) که نخستین پلتفرم تخصصی برگزاری وبینار (سمینار و کلاس) است نیز اعلام کرده که در روزهای اخیر فروش آنها سه برابر شده است که تنها بخشی از آن به دلیل کرونا بوده  است (وبگاه آی چیزها[16]، 1398).

ب) نمونه ­هایی از دورکاری در سطح سازمان­ ها و شرکت­ ها
نمونه­ای از دورکاری در سطح سازمانی در ایران، می­ توان به شرکت مبین نت  اشاره کرد که دورکاری حداکثری را در شرکت خود پیاده کرده و تمامی کارکنان ستادی مبین نت می ­توانند با استفاده از پلتفرم­ های به­ روز، وظایف خود را از خانه انجام دهند. واحدهای عملیاتی این شرکت نیز با حفظ قواعد جلوگیری از شیوع بیماری، در قالب شیفت­ های مشخص و کوتاه خدمت می­ کنند[17].
همچنین شهرداری تهران اعلام کرده که «تمام نیروهای شهرداری تهران از جمله پرسنل خدماتی و کارگری علاوه بر کاهش ساعت کاری مطابق ضوابط می ­توانند از امکان دورکاری استفاده کنند[18]. شهرداری مشهد نیز برای آن دسته از نیروی کار خود که دارای بیماری خاص هستند و همچنین نیروی کاری که امکان انجام کامل وظیفه شغلی از خانه را دارد، امکان دورکاری را فراهم کرده است[19]. در رشت نیز کارکنان ستادی شهرداری با نظر مدیران مرتبط می ­توانند بین 50 تا 80 درصد به صورت غیرحضوری و گردشی دورکاری نمایند[20].
در  استان کرمان نیز شرایط دورکاری بدین شرح است: «دورکاری کارکنان به صورت عدم حضور فرد در محل کار و انجام کار در منزل، با تشخیص و تأیید مدیر دستگاه و تا سقف 30 درصد کل کارکنان، به نحوی که موجب اختلال در کار دستگاه نگردد برای افراد دارای شرایط خاص از جمله بانوان شاغل باردار و یا دارای فرزند خردسال زیر 7 سال، بانوان شاغل دارای فرزند یا همسر معلول، افراد بالای 60 سال، جانبازان معزز شیمیایی، افراد با سابقه پیوند اعضاء و شاغلینی که سابقه بیماری­ های زمینه­ ای پرخطر دارند، تا اطلاع ثانوی اختصاص می­ یابد[21]».
همین­طور در استان قزوین، «بانوان شاغل باردار، شیرده و دارای فرزند زیر ۶ سال، بانوان شاغل دارای همسر یا فرزند معلول، افراد بالای ۶۰ سال، جانبازان معزز شیمیایی، افراد با سابقه پیوند اعضا (کبد و کلیه) و تمامی شاغلان آسیب ­پذیر یعنی افرادی که دارای سابقه بیماری زمینه ای قلبی وعروقی، ریوی، دیابت، بیماری کلیوی، بیماری کبدی و بیماری سرطانی شامل دورکاری می­ شوند[22]».
جمع­ بندی
از چالش ویروس کرونا باید فرصت فراگیر برای امکان دور کاری فراهم کرد تا بازگشت به شرایط عادی از این ظرفیت استفاده شود و شرایط هوای پاک و کاهش تردد ماشین در شهر های بزرگ را فراهم نمود. بر اساس تجربه­ برخی کشورها در حوزه دورکاری و کار مجازی، می­ توان برخی پشنهادات را مطرح کرد:

    لازم است دولت محترم و همچنین قوه قضائیه و مجلس و نهادهای حاکمیتی برنامه مشخصی برای دور کاری اعلام کنند. از این چالش به وجود آمده فرصتی را برای ایجاد نظم سیستمی فراهم کنند که در مشاغل مشخص که بعد اداری، مالی، خدماتی و رسانه ای دارد، امکان کار قابل رهگیری از دور فراهم شود. در حال حاضر دستور العمل هایی برای دورکاری وجود دارد که لازم است باز نشر و ابلاغ مجدد شود و بعضی از آنها به روز رسانی شود. سازمان امور اداری و استخدامی در این حوزه باید به صورت جدی فعال باشد.
 

• لازم است پشتیبانی فنی و زیرساخت­ های مورد نیاز برای کار مجازی از طریق شبکه ملی اطلاعات و مراکز داده های بزرگ کشور فراهم شود.
• ظرفیت هایی برای بخش خصوصی فراهم شود و حتی تکالیف قطعی برای بخش های خصوصی که از تراکم جمیعیتی برخوردار هستند اعلام و اعمال شود.
• تنظیم دستورالعمل موقت دورکاری در سطح کلان کشور در دوره شیوع کرونا و در نظر گرفتن ملاحظات مربوط به بیمه، حقوق و....

• تشویق کسب و کارها برای تنظیم دستورالعمل­ ها و برنامه­ هایی برای دورکاری و در نظر داشتن ملاحظاتی درباره افراد بیمار، افراد آسیب­ پذیر، افرادی که توانایی انجام کار از راه دور را دارند و امکانات فنی مورد نیاز آنها، توجه به سازمان­ های دیگری که در فرایند کاری با آنها درگیر هستند و ....
• تنظیم ساعات کاری منعطف برای کسب و کارهایی که امکان دورکاری وجود ندارد.
• بالا بردن سواد مجازی کارمندان برای کار از راه دور و آشنائی به مهارت‌های نرم‌افزاری لازم.

لازم است دولت محترم و همچنین قوه قضائیه و مجلس و نهادهای حاکمیتی برنامه مشخصی برای دور کاری اعلام کنند. از این چالش به وجود آمده فرصتی را برای ایجاد نظم سیستمی فراهم کنند که در مشاغل مشخص که بعد اداری، مالی، خدماتی و رسانه‌ای دارد، امکان کار قابل رهگیری از دور فراهم شود. در حال حاضر دستور العمل هایی برای دورکاری وجود دارد که لازم است باز نشر و ابلاغ مجدد شود و بعضی از آنها به‌روزرسانی شود. سازمان امور اداری و استخدامی در این حوزه باید بصورت جدی فعال باشد.