کد خبر: 41716
تاریخ انتشار: پنجشنبه 23 آذر 1396 - 17:02
دریاچه ارومیه دومین دریاچه شور جهان است که متاسفانه بیش از یک دهه است با بحران کم آبی دست و پنجه نرم می کند.
به گزارش بهداشت نیوز، دریاچه ارومیه دومین دریاچه شور جهان در سال ۱۳۷۴ با تراز آبی ۱۲۷۸ متر از سطح آب‌های آزاد دوران پرآبی خود را سپری می‌کرد، تمامی مشکلات از سال ١٣۷۶ با بحران زیست محیطی آغاز شد ؛ خشکسالی، مصرف بی رویه از منابع آبی پرده برداری کرد، بحران جدی و جدی‌تر شد تا اینکه شوره‌زاری به وسعت ۵ هزار کیلومترمربع به وجود آمد.
عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه درباره راهکار‌های احیای دریاچه ارومیه می‌گوید: از جمله راهکار‌های احیای دریاچه ارومیه می‌توان به مدیریت علمی آب در منطقه و حوضه ابریز دریاچه، حمایت از کشاورزان برای اصلاح الگوی کشت و استفاده از گیاهان کم مصرف و تامین به موقع مابه التفاوت انها، گسترش سریع روش‌های ابیاری مدرن و پربازده بدون بوروکراسی‌های وقت گیر، رعایت حق ابه دریاچه و جلوگیری از گسترش غیر علمی کشارزی و توسعه صنعتی شهر‌های اطراف دریاچه، انتقال اب بین حوضه‌ای با رعایت مسائل زیست محیطی، ترویج و اگاه سازی کشاورزان در امور مربوط به احیای دریاچه، انجام کشاورزی حفاظتی در حوضه دریاچه اشاره کرد.
دکتر «ابراهیم سپهری» با بیان این که مدیریت پیکره عظیم، ولی ناپیدای آب خاک، راه اساسی برای احیای دریاچه ارومیه می‌باشد، می‌افزاید: دریاچه فوق شور ارومیه، به همراه تالاب‌های اقماری واقع در آن، به عنوان یک پارک ملی و یکی از بزرگترین سایت‌های کنوانسیون رامسر و یکی از مهمترین ذخیره گاه‌های زیست کره یونسکو در کشور، اهمیت اقتصادی-اجتماعی و زیست محیطی بالایی دارد.
وی درباره خشک شدن تدریجی دریاچه ارومیه بیان می‌کند: دریاچه ارومیه در سال‌های اخیر در اثر افت شدید تراز آب و خشک شدن تدریجی در حال تهدید بوده و مشکلاتی برای منطقه و همچنین نگرانی-هایی ملی و بین المللی بوجود آورده است. هر چند این تهدیدات را می‌توان به تغییرات اقلیمی، احداث میان-گذر شهید کلانتری، توسعه و بهره برداری‌های صنعتی و خانگی و ... نیز ارتباط داد، اما توسعه و تغییر الگوی کشاورزی و بهره برداری بی رویه از آب جهت مصارف کشاورزی، عامل اصلی کاهش جریانات ورودی به دریاچه تشخیص داده شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه درباره مدیریت مصرف آب در کشاورزی استان ابراز می‌کند: مدیریت مصرف آب در کشاورزی به عنوان یکی از اساسی‌ترین راهکار‌ها در روند احیای دریاچه ارومیه است. گفتنی است در سال ۲۰۰۴، ۲/۹۲ درصد از کل برداشت آب در ایران صرف بخش کشاورزی شده است. با این حال، این مقدار برای برآوردن نیاز غذایی کشور کافی نبوده و کشور وابسته به محصولات کشاورزی وارداتی است. کارآیی آبیاری در ایران حدود ۳۳ تا ۳۷% بوده و ۵۰ تا ۶۰% از آب آبیاری هدر می‌رود. بدلیل اقلیم خشک و نیمه خشک، کشاورزی در ایران به شدت وابسته به آبیاری است. کارآیی آبیاری در آذربایجان غربی تنها ۲۸ تا ۴۱% است.
سپهری درباره راهکار‌های آزموده شده جهانی به منظور کاهش مصرف آب می‌گوید: راهکار‌های آزموده شده‌ای (از جمله اقدامات ترویجی و آگاه سازی کشاورزان و جلب مشارکت‌های عمومی در مدیریت آب، نظارت و حذف بهره برداری‌های غیرمجاز از آب و مدیریت تخصیص آب، طرح نکاشت، اصلاح الگوی کشت و طرح به کاشت، پیاده سازی تکنیک‌های کم آبیاری بویژه توسعه آبیاری تکمیلی، ارتقا سامانه‌های آبیاری، بهبود برداشت آب بارندگی، اجرای خاکورزی حفاظتی و مدیریت آب خاک، کشت مخلوط و استفاده از گیاهان پوششی، باز چرخش آب، افزایش راندمان آبیاری و کارآیی مصرف آب در سطح مزرعه و حوضه، استفاده از مالچ و کمپوست، ترویج کشاورزی ارگانیک و ...) در سطح جهان برای کاهش مصرف آب در کشاورزی وجود دارند، پیاده سازی و اجرای این اقدامات در هر حوضه نیازمند امکان سنجی واقع بینانه و اولویت بندی اجرای اقدامات متناسب با شرایط منطقه (از جمله شرایط فرهنگی اجتماعی اقتصادی، نوع تملک اراضی و مساحت آنها، اقلیم و موقعیت جغرافیایی، نوع کاربری اراضی، الگوی کشت، نوع خاک، سطح مکانیزاسیون، بودجه اختصاصی و ...) و با نگاه به هدف از اجرای این اقدامات است.
وی با بیان این که احیای دریاچه ارومیه بدون احیای حوضه آن امکان پذیر نیست، می‌افزاید: راهکار‌هایی که اساس آنها افزودن مستقیم حجم-هایی بالا از آب به بدنه اصلی دریاچه باشد از نظر ما ناکام خواهند بود. بر پایه دانش موجود در زمینه مهندسی آب‌های زیرزمینی، افزودن مستقیم حجم‌هایی بالا از آب به بدنه اصلی دریاچه، راهکاری پایدار نیست و موجب رخنه آب شور به آب‌های زیرزمینی حوضه می‌گردد و بر عمق فاجعه می‌افزاید. برخی، بدلیل داشتن درکی نادرست از فیزیک پدیده، بر این عقیده اند که هنوز سطح آب زیرزمینی بالاتر از سطح آب دریاچه است و لذا این نگرانی بی اساس است.
عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه می‌گوید: آب بارندگی اگر در خاک نفوذ نکند در سطح خاک جاری شده و بدون مقاومت در معرض قدرت تبخیری بالای اتمسفر در حوضه (بنا بر آمار موجود در "برنامه مدیریت جامع دریاچه ارومیه" متوسط سالانه تبخیر سطحی حوضه ۱۵۰۰ میلی¬متر است) قرار گرفته و بخش زیادی از آن پیش از آنکه به دریاچه برسد به صورت جریان تبخیری از دسترس خارج می‌شود. با توجه به نفوذپذیری اندک خاک‌های حوضه دریاچه ارومیه، مدیریت آب بارندگی در راستای افزایش نفوذ آب به خاک از راه‌های ممکن، اقدامی اساسی در جهت افزایش ذخیره رطوبتی خاک، تامین نیاز آبی گیاهان و کاستن فشار وارده بر منابع آب زیرزمینی و همچنین تغذیه آب‌های زیرزمینی است.
دانشگاه ارومیه و نقش بالقوه آن در احیای دریاچه ارومیه
سپهری درباره نقش دانشگاه ارومیه در طرح‌های احیای دریاچه ارومیه می‌گوید: دانشگاه ارومیه در دهه‌های گذشته به دریاچه ارومیه و حوزه آبریز آن به عنوان یکی از رسالت‌های محوری تحقیقاتی و پژوهشی نگریسته و برونداد این نگرش سیستمی، انجام طرح‌های گوناگون تحقیقاتی و اجرایی، تاسیس پژوهشکده آرتمیا و آبزیان به عنوان پژوهشکده نوع اول، تاسیس پژوهشکده مطالعات دریاچه ارومیه، تعریف صد‌ها پایان نامه تحصیلات تکمیلی در حوزه‌های مختلف دریاچه و در نهایت گسیل بخش عمده‌ای از هزینه انسانی، نرم افزاری و سخت افزاری به مقوله دریاچه ارومیه بوده است. برگزاری سه همایش بین المللی در این رابطه در سال‌های ۸۱، ۹۱ و ۹۲ باعث شد ضمن شناساندن ابعاد مساله و تعریف درست بحران بوجود آمده، یافته‌های متعددی از سراسر جهان در اختیار دانشگاه ارومیه قرار گیرد و محققین این دانشگاه بتوانند با درک درست و اصولی از مساله (با عنایت به نزدیکی جغرافیایی و انجام پژوهش‌های تحقیقاتی در محل) راه حل‌های کمی و علمی برای احیاء این پارک ملی ارائه نمایند.
به گفته وی، در کنفرانس بین المللی نجات دریاچه ارومیه که در زمستان ۹۲ برگزار گردید علاوه بر جلسات متعارف کنفرانس ها، در نشست‌های تخصصی با حضور متخصصین مجرب داخلی و کارشناسان زبده و به خوبی برگزیده خارجی دلایل بحران و راهکار‌های احتمالی آن و در برخی موارد شیوه‌های اجرایی راهکار‌ها به گونه‌ای انتقادی و چالشی مورد بحث قرار گرفتند که در اکثر این جلسات، مسوولین و اعضاء اصلی ستاد ملی احیاء نیز حضور داشتند. این مباحث نهایتا به قطعنامه و سندی با توافق قریب به اتفاق انجامید. اگر ستاد ملی احیاء قصد دارد اقدام علمی انجام دهد شایسته بود که این سند محور مباحثات بعدی کارگروه‌های مختلف ستاد قرار گیرد. ولی این سند تقریبا نادیده انگاشته شد.
عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه در ادامه می‌افزاید: دانشگاه ارومیه معتقد است اقدامات احیای دریاچه ارومیه می‌تواند و می‌باید با تکیه بر سند ملی که در سال ۸۹ به امضای وزیران مرتبط و استانداران سه استان حوزه آبریز رسیده است، صورت گیرد. بسیاری از اقدامات فوری، کم هزینه و مبتنی بر تجربیات جهانی (که در دریاچه آرال و نمک آمریکا و تالاب‌ها و دریاچه‌های دیگر دنیا تجربه گردیده است) می‌تواند در دوره پرآب تاثیرات مثبتی در کاهش بحران دریاچه داشته باشد.
وی درباره برخی اقدامات ضروری و فوری درباره احیای دریاچه ارومیه که می‌بایست انجام گیرد، بیان می‌کند: از جمله اقدامات ضروری که می‌بایست در احیای دریاچه ارومیه انجام گیرد عبارت است از پیگیری جدی تعهدات سه استان برای تخصیص آب به دریاچه؛ و معرفی ساختار مدیریتی و راهکار‌های اجرای کوتاه مدت از سوی سازمان‌های آب سه استان برای سهم آب ورودی به دریاچه، انتقال بخش قابل توجهی از آب رودخانه زرینه رود (سد شهید کاظمی)، با قابلیت انتقال شدت جریان سریع به پیکره اصلی دریاچه و کاهش پخشیدگی آب در سطح دلتای رودخانه، تخصیص حجم آب آبگیری سد شهید مدنی به دریاچه ارومیه، و پایش جریان آب در طول رودخانه آجی چای تا ورود به دریاچه، تخصیص سهم معینی از ذخیره آب کشاورزی از سد‌های موجود دیگر به دریاچه (سد مهاباد از طریق رودخانه مهاباد؛ سد حسن لو از طریق زهکش یادگارلو؛ سد شهرچای از طریق رودخانه شهرچای؛ و سد زولا از طریق زولاچای، تخصیص سهم معینی از آب جاری در رودخانه‌های فاقد سد مخزنی (سیمینه رود، باراندوزچای، نازلوچای، روضه چای)، براساس ظرفیت آب جاری از ایستگاه هیدرومتری بالادست (ترجیحا ایستگاه نزدیک به محل احداث سد مخزنی در حال مطالعه یا اجرا). بطور مثال: تعیین سهم آب نازلوچای از مبدا ایستگاه هیدرومتری تپیک در پائین دست محل احداث سد نازلو، اقدامات سریع در خصوص انتقال و هدایت روان آب‌های سیلابی به دریاچه، و پایش و کنترل عدم آبگیری در سردهنه‌ها و سد‌های انحرافی در فصل غیر زراعی و دوره سیلابی رودخانه ها، اجرای فوری روش‌های مختلف و به خوبی راستی آزمایی شده کشاورزی کشاورزی حفاظتی بویژه در دشت‌هایی که عمدتا از آب سطحی برای کشاورزی استفاده میکنند. گفتنی است این اقدام به شدت از تبخیری که به عنوان عمده‌ترین خروجی کلان آب از حوزه عمل می‌نماید، جلوگیری می‌کند و اجرای آن پیامد‌های اجتماعی نیز ندارد، تسریع فرآیند قانون سازی در زمینه‌های تامین و انتقال جریان زیست محیطی رودخانه‌ها به دریاچه ارومیه مجلس شورای اسلامی تسریع. بطور مثال: موظف نمودن سازمان‌های آب به صدور پروانه و حقابه مجاز به بهره برداران از آب‌های سطحی و آبراهه ها، و ساختار جلوگیری از برداشت‌های غیر مجاز از آب‌های سطحی. همانگونه که قوانین و ساختار اجرائی در خصوص چاه‌ها وجود دارد. همچنین، موظف نمودن سازمان‌های انتظامی و امنیتی برای بستر سازی لازم در اجرای طرح احیای دریاچه ارومیه، تهیه بسته فرهنگی به کمک نهاد‌های فرهنگی و رسانه ملی جهت آماده سازی افکار عمومی (با توجه به اینکه هرگونه اقدامی در این راستا، واکنش‌های اجتماعی را در پی خواهد داشت، اجرای طرح فاز اول انتقال و هدایت آب رودخانه‌های جنوب دریاچه (زرینه، سیمینه، مهابادچای) به ناحیه محصور به جزایر سه گانه دریاچه، با کمترین اقدامات فیزیکی و سازه ای؛ جهت آبگیری پیکره اصلی جنوب دریاچه، احیای شرایط زیستی و بهره وری از آرتمیا، آزمون بارش مصنوعی متناوب بر روی سطح دریاچه، با هدف خیس نگهداشتن بستر خشک نمکی و کنترل کوتاه مدت ریزگرد‌های نمکی و خاکی در منطقه اشاره کرد.
سپهری درباره عواقب خشک شدن دریاچه در این منطقه می‌گوید: از جمله عواقب خشک شدن دریاچه ارومیه بر این منطقه می‌توان تبدیل شدن دریاچه به بمب نمکی، تولید گرد و غبار نمک در اتمسفر و ایجاد طون‌های نمکی، بیابان شدن زمین‌های حاصلخیز و باغات منطقه، افزایش مهاجرت از استان‌های هم جوار دریاچه و گسترش حاشیه نشینی، گسترش بیماری‌های انسانی و سرطان‌ها، پخش ریزگرد‌ها در تهران و سایر نقاط کشور و صد‌ها اثار زیانبار محیط زیستی دیگر نام برد.
با اجرای طرح های ستاد احیا در حوضه ی آبریز دریاچه ارومیه متاسفانه هنوز حال دومین دریاچه شور جهان خوب نشده دریاچه ای که وسعتش در مقایسه با 15 سال گذشته بیش از 2 هزار و 779 کیلومتر کاهش دارد و تراز آبی این دریاچه ۲۹ سانتی متر پائین تر از تراز اکولوژیکی و نرمال است.
انتظار می رود با همت مردم و مسئولان و تخصیص اعتبارات عمرانی شاهد پر آبی دومین دریاچه شور دنیا باشیم.
منبع: علم وفناوری
ارسال نظر
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.